متفورمین یک داروی خوراکی است که می‌تواند همراه با تغییر در سبک زندگی دیابت نوع 2 را کنترل کند. اگر متفورمین دیگر تاثیری روی بهبود بیمار نگذارد، پزشک ممکن است برنامه درمانی بیمار را تغییر دهد.
دیابت یک بیماری مزمن و پیشرونده است یعنی اگر فرد تحت درمان قرار نگیرد می‌تواند با گذشت زمان بدتر شود. برای آن دسته از مبتلایان به دیابت نوع 2 که تغییراتی را در رژیم غذایی و ورزشی خود اعمال می‌کنند، متفورمین می‌تواند به کاهش سطح قند خون کمک کند. چندین نسخه از متفورمین با نام‌های تجاری مختلف از جمله گلوکوفاژ موجود هستند.
متفورمین چگونه دیابت را کنترل می‌کند؟
بسیاری از پزشکان متفورمین را تجویز می‌کنند زیرا به کاهش سطح قند خون بعد از غذا و سطح کلی قند خون کمک می‌کند. هر دوی این حالات هنگام کنترل پیش‌دیابت، دیابت نوع 2 و کنترل قند خون مهم هستند. متفورمین به 3 روش کلی قند خون را کاهش می‌دهد.
1. بدن را نسبت به انسولین حساس می‌کند
متفورمین به عنوان حساس‌کننده بدن نسبت به انسولین شناخته می‌شود. منظور از این حرف چیست؟ انسولین هورمونی است که بدن شما برای انتقال قند از خون و سلول‌ها تولید می‌کند. با این کار انسولین به سلول‌های شما کمک می‌کند انرژی مورد نیاز خود را به دست آورند تا بدین صورت بتوانند کارهای خود را انجام دهند.
زمانی که قند زیادی در خون وجود داشته باشد، سلول‌ها قادر نیستند به اندازه لازم قند جذب کنند و این منجر به تجمع قند در خون می‌شود. چنین چیزی به عنوان مقاومت به انسولین شناخته می‌شود و می‌تواند منجر به دیابت شود.
متفورمین به عنوان یک حساس‌کننده بدن به انسولین، به کاهش مقاومت در برابر انسولین کمک می‌کند. بدین صورت سلول‌ها قادر به جذب و استفاده موثرتر از قند هستند و این باعث کاهش میزان قند خون می‌شود.
2. میزان جذب قند را کاهش می‌دهد
یکی از راه‌های مهم ورود قند به بدن از طریق غذاها و نوشیدنی‌هایی است که می‌خورید و می‌نوشید. هر چیزی که میل می‌کنید از طریق دستگاه گوارش، معده و کل روده منتقل می‌شود. در روده‌ها مواد مغذی مانند قند جذب خون می‌شوند. متفورمین از طریق روده به کاهش جذب قند کمک می‌کند، به این معنی که قند کمتری وارد جریان خون شما می‌شود.
همچنین بخوانید: نوشیدنی های مناسب برای دیابتی ها
3. تولید قند را کاهش می‌دهد
شما می‌دانید که توسط غذاهایی که می‌خورید بدنتان قند دریافت می‌کند، اما آیا می‌دانید که بدن شما به طور طبیعی نیز قند تولید می‌کند؟ بیشترین قند را کبد می‌سازد. متفورمین می‌تواند میزان قندی که کبد تولید می‌کند را کم کند.
برخی دانشمندان فکر می‌کنند این دارو بیشتر در کبد کار خود را انجام می‌دهد، بعضی‌های دیگر نیز فکر می‌کنند که فعالیت متفورمین در روده از اهمیت بیشتری برخوردار است. صرف نظر از این نظریات، نتایج مربوط به افراد دیابتی نشان می‌دهد که فعالیت ترکیبی این دارو باعث بهبود کنترل قند خون می‌شود.
همچنین بخوانید: دیابت نوع 2 و تغییر سبک زندگی
چه مدت طول می‌کشد تا متفورمین تاثیر خود را بگذارد؟
متفورمین بلافاصله سطح قند خون را کاهش نمی‌دهد. معمولا طی 48 ساعت پس از مصرف دارو اثرات آن قابل مشاهده است و بین 4-5 روز طول می‌کشد تا تاثیر آن به حد نهایت خود برسد. با این حال زمان تاثیرگذاری آن به دوز مصرفی فرد بستگی دارد.
عوارض جانبی و معمول متفورمین
متفورمین عوارض جانبی شایعی ایجاد می‌کند. این عوارض ممکن است هنگام شروع مصرف بروز پیدا کنند، اما معمولاً با گذشت زمان از بین می‌روند. اگر هر یک از علائم ذیل به صورت شدید در شما پدیدار شد یا مشکلی برای شما ایجاد کرد پزشک خود را در جریان بگذارید؛ عوارض شایع این دارو عبارتند از:
- سوزش معده
- دل درد
- حالت تهوع یا استفراغ
- نفخ شدید شکم
- اسهال
- یبوست
- کاهش وزن
- سردرد
- احساس طعم ناخوشایند فلز در دهان
حالت تهوع، استفراغ و اسهال از مهمترین عوارض جانبی در هنگام شروع مصرف متفورمین هستند. این مشکلات معمولا با گذشت زمان برطرف می‌شوند. در صورتی که متفورمین را همراه با وعده غذایی مصرف کنید اثرات این عوارض کاهش پیدا می‌کنند. همچنین برای کاهش ابتلا به اسهال شدید، پزشک احتمالا با دوز کم دارو شروع کرده و سپس آن را به آرامی افزایش می‌دهد.
متفورمین گاهی اوقات برای جلوگیری از ابتلا به دیابت در زنان مبتلا به بیماری تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) نیز استفاده می‌شود.
اگر مصرف این دارو و تغییر در برنامه‌های غذایی و ورزشی به اندازه کافی روی بیمار تاثیر نگذارند، پزشک ممکن است دوز دارو را افزایش داده یا داروهای اضافی تجویز کند.
عوارض جدی متفورمین
اسیدوز لاکتیک
جدی‌ترین و غیرمعمول‌ترین اثر جانبی متفورمین می‌تواند اسیدوز لاکتیک باشد. اسیدوز لاکتیک یک مشکل نادر اما جدی است که می‌تواند به دلیل تجمع متفورمین در بدن شما ایجاد شود. این یک مشکل اورژانسی برای بیمار است که باید فوراً در بیمارستان درمان شود.
در صورت مشاهده علائم اسیدوز لاکتیک بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید. اگر در تنفس مشکلی دارید، بلافاصله با 115 تماس بگیرید یا به نزدیکترین مرکز اورژانس مراجعه کنید. علائم اسیدوز لاکتیک عبارتند از:
- خستگی شدید
- ضعف
- کاهش اشتها
- حالت تهوع
- استفراغ
- مشکل تنفس
- سرگیجه
- سبکی سر
- ضربان قلب سریع یا آهسته
- احساس سرما
- درد عضلانی
- قرمز شدن ناگهانی پوست و احساس گرما روی آن
- درد معده همراه با هر یک از علائم ذکر شده
کم‌خونی
متفورمین می‌تواند سطح ویتامین B12 بدن را کاهش دهد که در موارد نادر منجر به کم‌خونی یا پایین آمدن سطح گلبول‌های قرمز خون می‌شود. اگر در رژیم غذایی خود ویتامین B12 کافی دریافت نکنید، احتمال کمبود زیاد ویتامین B12 در بدن شما افزایش پیدا می‌کند. در صورت قطع مصرف این دارو یا مصرف مکمل‌های ویتامین B12، سطح ویتامین B12 شما نیز بهبود می‌یابد.
همچنین بخوانید: همه چیز درباره کم خونی
بدون مشورت با پزشک، مصرف متفورمین را قطع نکنید.
علائم شایع کم‌خونی عبارتند از:
- خستگی
- سرگیجه
- سبک سری
اگر فکر می‌کنید کم‌خونی دارید، از پزشک خود بخواهید تا آزمایش خون شما را بررسی کند.
افت قند خون
متفورمین به تنهایی باعث افت قند خون نمی‌شود. با این حال در موارد نادر، اگر مصرف این دارو با موارد زیر همراه باشد ممکن است دچار افت قند خون شوید.
- رژیم غذایی ضعیف
- تمرین‌های ورزشی سخت
- مصرف بیش از حد الکل
- سایر داروهای دیابت
در صورت مشاهده علائم افت قند خون با پزشک خود تماس بگیرید. این علائم شامل موارد زیر است:
- ضعف
- خستگی
- حالت تهوع
- استفراغ
- دل درد
- سرگیجه
- سبکی سر
- ضربان قلب غیر طبیعی سریع یا کند
