بر اساس گزارشی درباره حرفه پزشکی که در سال 2017 چاپ شد، کوله سیستکتومی (برداشتن کیسه صفرا) یکی از شایع‌ترین عمل‌‌هایی است که در ایالات متحده آمریکا انجام می‌شود به طوری که هر ساله 1.2 میلیون نفر برای برداشتن کیسه صفرا در آمریکا زیر تیغ جراحی می‌روند.
علت شایع انجام این جراحی، سنگ صفرا است اما ممکن است به علت بیماری‌های متفاوت دیگری که مرتبط با کیسه صفرا هستند نیز، این کار انجام شود. دو نوع جراحی کوله سیستکتومی وجود دارد. یکی از این جراحی‌ها که کمتر تهاجمی است لاپاراسکوپی نام دارد و دیگری جراحی باز است. در این مقاله درباره این جراحی‌ها بیشتر می‌آموزیم.
کیسه صفرا چیست؟
کیسه صفرا یک عضو گلابی شکل و توخالی بدن است که درست زیر کبد، در سمت راست شکم قرار گرفته‌است و به عنوان مخزنی برای نگهداری و ترشح صفرا در روده کوچک کار می‌کند.
کبد، صفرا (یک مایع غلیظ به رنگ زرد-سبز) را می‌سازد، این مایع سپس راه خود را در طی یک ساختار لوله‌مانند به نام مجرای صفراوی طی می‌کند تا یا در کیسه صفرا ذخیره شود (برای استفاده بعدی) یا در روده کوچک ترشح شود که به اوبدن در هضم چربی‌هایی که از طریق غذا وارد بدن شده کمک کند.
هدف کوله سیستکتومی
بیماری‌های زیادی در ارتباط با کیسه صفرا وجود دارند که می‌توانند به وسیله کوله سیستکتومی درمان شوند.
سنگ کیسه صفرا
مشکلی به نام سنگ کیسه صفرا، یکی از شایع‌ترین دلایل انجام کوله سیستکتومی است. مواد داخل صفرا ممکن است سفت شده و سنگ‌های سختی به ابعاد متفاوت (از اندازه دانه غلات گرفته تا سنگ‌هایی به اندازه توپ پینگ پونگ) تشکیل دهند. این سنگ‌ها به دلایل مختلفی مانند کلسترول بالا یا نمک زیاد در صفرا به وجود می‌آیند.
تقریبا 15% افراد 50 ساله و بالاتر به این مشکل دچار می‌شوند.
وقتی صفرا در طول سیستم صفراوی حرکت می‌کند، (اعضای بدن و مجراها در دفع و ذخیره‌سازی صفرا نقش دارند)، معمولا سنگ‌های کوچکی در مجرای صفراوی که کیسه صفرا را به روده کوچک متصل می‌کند، گیر می‌کنند. این مسئله ممکن است باعث ایجاد درد شدید یا مشکلات دیگری مانند پانکراتیت (التهاب پانکراس) شود. معمولا درمان سنگ صفرا با برداشتن کیسه صفرا انجام می‌شود.
سایر بیماری‌ها
سایر بیماری‌هایی که ممکن است منجر به برداشتن کیسه صفرا شود شامل موارد زیر است:
- پانکراتیت صفراوی حاد (یک بیماری که زندگی افراد را تهدید می‌کند و ممکن است در افرادی که دچار سنگ صفرا هستند به وجود آید)
- دیسکینزی صفراوی (هنگامیکه کیسه صفرا به درستی خالی نمی‌شود و منجر به درد شدید، تهوع و حساسیت به غذاهای چرب می‌گردد)
- التهاب کیسه صفرا (کوله سیستیت)
- پولیپ‌های بزرگ کیسه صفرا
علائم بیماری‌های مرتبط با کیسه صفرا
برخی از علائم شایع بیماری‌های کیسه صفراوی که ممکن است منجر به کوله سیستکتومی شود، شامل موارد زیر است:
- سوءهاضمه
- حالت تهوع و استفراغ
- درد شکم شدید
- تب
- زردی (زرد شدن رنگ پوس و سفیدی چشم به علت مسدود شدن مجرای صفراوی)
همچنین بخوانید: علائم و نشانه‌های سنگ کیسه صفرا
انواع عمل‌های جراحی کوله سیستکتومی
معمولا دو نوع عمل جراحی کوله سیستکتومی برای برداشتن کیسه صفرا انجام می‌شود. اولی به روش باز است. این روش، قبلا روش معمول جراحی کیسه صفرا بود که چون با برش بدن بیمار همراه بود، زخم‌های آن برای خوب شدن به زمان بیشتری نیاز داشتند. بر اساس مطالعه‌ای که در 2017 انجام شد، روش جراحی باز پیش از سال 1991 رواج داشت و شامل 2 تا 6 روز بستری در بیمارستان پس از عمل جراحی می‌شد.
همچنین ممکن بود کوله سیستکتومی شامل کلانژیوگرام حین عمل نیز بشود. کلانژیوگرام یک ویدیو زنده اشعه ایکس از مجراهای صفراوی بدست می‌داد که حین جراحی گرفته می‌شد. کلانژیوگرام برای این انجام می‌شود که بتوان وجود یا عدم وجود سنگ‌های صفراوی را بررسی کرد و همچنین جراح بتواند خیلی خوب مجرای صفراوی مشترک (قسمتی که گاهی تشخیص آن از سایر قسمت‌ها به علت ساختار فشرده‌شان سخت است) را ببیند.
دومین نوع جراحی که امروزه شایع است، کمتر تهاجمی است و با استفاده از تکنیک لاپاراسکوپی انجام می‌شود. در جراحی لاپاروسکوپی از وسیله‌ای به نام لاپاراسکوپ با یک دوربین کوچک استفاده می‌شود. این جراحی با کمک ابزارهای بسیار کوچک و یک دوربین انجام می‌شود تا پزشک بتواند به خوبی محل جراحی را ببیند.
لاپاراسکوپی می‌تواند کارهای درمانی مانند برداشتن کیسه صفرا را پس از ایجاد چند برش کوچک (بین نیم تا یک سانتی‌متر) توسط جراح انجام دهد. این برش‌ها برای ورود این ابزارها به شکم (و همچنین ایجاد محلی برای خارج کرده کیسه صفرا از بدن) ایجاد می‌شوند. امروزه، 92% جراحی‌های کوله سیستکتومی از راه لاپاراسکوپی انجام می‌شوند.
مزایای کوله سیستکتومی با لاپاراسکوپی
یکی از بزرگترین مزیت‌های کوله سیستکتومی از طریق لاپاراسکوپی این است که تعداد روزهای بستری بیمار پس از جراحی از 2 تا 6 روز، به مرخصی در همان روز جراحی (یا نهایتا یک روز بستری) کاهش می‌یابد. مطالعه‌ای در سال 2015، درباره مزایای لاپاراسکوپی موارد زیر را عنوان کرد:
- استفاده از بیهوشی اپیدورال (که در واقع شانس بیماری‌های پس از جراحی را نسبت به بیهوشی عمومی کاهش می‌دهد)
- این جراحی برای بیمار مقرون به صرفه‌تر است
- بیمار پس از جراحی دچار درد کمتری می‌شود
- خونریزی حین جراحی کمتر است
- دوره نقاهت و بستری در بیمارستان کوتاه‌تر است
- جای زخم کمتری می‌ماند و زخم بهتر درمان می‌شود
علل جراحی کوله سیستکتومی باز
دلالیل زیادی وجود دارد که باعث شود جراح، این عمل را به صورت باز انجام داده و آن را به لاپاراسکوپی ترجیح دهد. این دلایل شامل موارد زیر است:
- چاقی
- پانکراتیت (التهاب پانکراس)
- آسیب شدید کیسه صفرا (مانند جای زخم و التهاب)
- بارداری (در سه ماهه سوم)
- مشکلات شدید کبدی
- وجود بافت آسیب دیده در شکم به علت جراحی‌های قبلی
- مشکل در دیدن آناتومی فرد در جراحی لاپاروسکوپی
- خونریزی پیش‌بینی نشده که نتوان حین جراحی لاپاروسکوپی کنترل کرد
- هر گونه مشکل دیگر که منجر شود جراح تشخیص دهد جراحی باز برای فرد ایمن‌تر است (ممکن است پزشک بعد از اینکه لاپاراسکوپی شروع شد و توانست به خوبی آناتومی را ببیند، چنین تصمیمی بگیرد)
همچنین بخوانید: رژیم غذایی در بیماری های کیسه صفرا
قبل از جراحی
اقدامات زیادی هست که جراح پیش از جراحی، دستور به انجام آنها می‌دهد. این اقدامات شامل موارد زیر است:
- بر اساس دستور جراح، از خوردن و آشامیدن پرهیز کنید.
- شب قبل از عمل دوش بگیرید (ممکن است از شما بخواهد از شوینده ضدعفونی‌کننده استفاده کنید).
- صبح روز عمل فقط از داروهایی استفاده کنید که جراحتان به شما گفته است (فقط با مقدار کمی آب).
- دستورالعمل‌های پزشک در رابطه با اینکه پیش از جراحی از خوردن چه داروهایی پرهیز کنید را دنبال کنید (مانند داروهای رقیق‌کننده خون و سایر داروها).
- هماهنگ کنید که پس از جراحی یک نفر با ماشین شما را به خانه برساند.
عمل جراحی
عمل جراحی لاپاراسکوپی
مراحل جراحی لاپاراسکوپی جهت کوله سیستکتومی به شرح زیر است:
- شما را بیهوش می‌کنند.
- یک برش کوچک نزدیک ناف ایجاد می‌کنند تا از طریق آن یک پورت (یک وسیله کوچک که برای پرکردن شکم با گاز کربن دی اکسید، یک راه ورودی باز می‌کند. این گاز برای این وارد شکم می‌شود که شکم برای دیدن کیسه صفرا، مجراهای صفراوی و اعضای مجاور، تا حد ممکن منبسط شود)
- از طریق این ورودی، یک دوربین کوچک وارد شده و تصویری که می‌گیرد روی یک نمایشگر در اتاق جراحی پخش می‌شود.
- سایر ورودی‌ها برای جایگذاری ابزارهای کوچک هستند.
- کیسه صفرا جدا شده و از طریق یکی از سه یا چهار برش، از بدن خارج می‌شود.
- جراح، برش‌ها را با بخیه‌های کوچک، منگنه یا چسب جراحی که با خوب شدن زخم‌ها به صورت خودکار ناپدید می‌شوند (یعنی لازم نیست بعد جراحی آنها را بردارند)، می‌بندد.
جراحی رباتیک
ممکن است جراح از یک ربات جراحی برای انجام عمل کوله سیستکتومی استفاده کند. این ربات از طریق یک پلتفرم نمایشگر، توسط جراح هدایت می‌شود. تفاوت اصلی این روش با هدایت ابزارها با دست این است که جراح، ربات را هدایت می‌کند که از ابزارهایی که با آن کیسه صفرا را بر می‌دارند، استفاده کند. به این نوع جراحی، جراحی رباتیک می‌گویند.
پیشرفت تکنولوژی منجر به ساخت ابزراهای کوچک و عکس‌برداری با کیفیت‌تر حین جراحی لاپاراسکوپی شده است. این موارد به جراح اجازه می‌دهد بدن را دقیق‌تر تشریح کند و میزان خونریزی به حداقل برسد.
عمل جراحی باز
تفاوت اصلی جراحی باز با جراحی از طریق لاپاراسکوپی این است که در جراحی باز باید برش بزرگتری به اندازه 15/24 سانتی‌متر در سمت راست شکم (زیر قفسه سینه) ایجاد شود. سپس بافت عضله جهت مشاهده کیسه صفرا کنار زده شده و این کیسه از طریق ابزارهای بزرگتر (نسبت به ابزارهایی که در لاپاراسکوپی استفاده می‌شوند) برداشته می‌شود. عمل جراحی کوله سیستکتومی باز معمولا یک تا دو ساعت طول می‌کشد.
پس از جراحی
پس از جراحی، بیمار معمولا بعد از اینکه مجددا بتواند به صورت عادی غذا بخورد و مایعات بنوشد و همچنین بدون کمک راه برود مرخص می‌شود. معمولا افرادی که جراحی لاپاراسکوپی انجام می‌دهند، همان روز از بیمارستان مرخص می‌شوند و پس از یک هفته کاملا بهبود می‌یابند.
پس از کوله سیستکتومی باز، معمولا بیمار، 2 تا سه روز در بیمارستان بستری می‌شود و سپس به خانه باز می‌گردد. معمولا پس از حددو 4 تا 6 هفته، بهبودی کامل حاصل می‌شود.
معمولا دو تا سه هفته بعد از عمل، بیمار مجددا توسط پزشک معاینه می‌شود.
درد
معمولا داروهای ضد درد بدون نسخه توصیه می‌شوند. گاهی برای چند روز اول پس از کوله سیستکتومی، داروهای مسکن تجویز می‌شوند. این داروها معمولا برای جراحی‌های باز که نسبت به جراحی لاپاراسکوپی درد بیشتری دارند تجویز می‌شوند. حتما توصیه‌های پزشک راجع به اینکه چه داروهایی مصرف کنید و چند وقت یکبار مصرف کنید را رعایت کنید.
کمپرس سرد می‌تواند برای تسکین درد پس از جراحی استفاده شود. حتما از پرستاری که شما را مرخص می‌کند برسید چطور می‌توانید بدون آسیب به پوست از این کمپرس استفاده کنید.
فعالیت
معمولا، یک هفته بعد از جراحی لاپاروسکوپی می‌توان به فعالیت‌های معمول پرداخت اما حتما با جراح یا متخصص راجع به اینکه چه زمانی می‌توانید به فعالیت‌هایی مانند وزنه‌برداری یا تمرین بدنی سنگین بپردازید مشورت کنید.
عوارض
پس از جراحی باز یا لاپاراسکوپی ممکن است عوارض متفاوتی را تجربه کنید که به شرح زیر است:
- درد خفیف شانه (به علت استفاده از گاز کربن‌دی‌اکسید جهت منبسط کردن محل جراحی)
- عفونت
- خونریزی
- نشت صفرا
- آسیب مجرای صفراوی مشترک (ساختار لوله‌مانند که صفرا را به روده کوچک می‌برد)
- آسیب ساختارهای نزدیک به محل جراحی (مانند روده کوچک)
- عوارض بیهوشی (مانند ذات‌الریه)
- فتق (قسمت کوچکی از روده از دیوار عضله بیرون می‌زند)
چه زمانی با پزشک تماس بگیریم
دلایل زیادی وجود دارد که ممکن است نیاز باشد با پزشک خود پس از لاپاراسکوپی تماس بگیرید:
- درد، قرمزی، خون یا چرک در محل یکی از برش‌ها
- حالت تهوع یا استفراغ شدید (به خصوص زمانی که از بلع غذا جلوگیری می‌کند)
- افزایش درد (به خصوص اگر درد پس از مصرف مسکن کاهش نیابد)
- ورم شکم
- زردی (زرد شدن رنگ پوست یا سفیدی چشم)
- تب ( بالای 101 درجه)
- زهکشی با بوی بد محل برش
- مشکلات تنفسی یا سرفه‌ای که قطع نشود
