سنگ صفرا که نام دیگرش کوله‌لیتیاز است، زمانی تشکیل می‌شود که در ساختار صفرا، عدم تعادل به وجود بیاید. این اتفاق منجر به تشکیل سنگ‌هایی می‌شود که از کلسترول، رنگدانه یا هم کلسترول و رنگدانه متبلور ساخته شده‌اند. سنگ‌های صفرا در انواع اندازه‌ها هستند که از اندازه‌ای به کوچکی دانه غلات شروع می‌شود و تا اندازه‌ای به بزرگی توپ گلف می‌رسد. ممکن است یک سنگ صفرا بزرگ یا تعداد زیادی سنگ کوچک و یا ترکیبی از هر دو را داشته‌باشید.
هنگامی که به سنگ کیسه صفرا فکر می‌کنید، ممکن است یک حمله ترسناک را تصور کنید. اما حقیقت این است که بیش از 80 درصد افرادی که مبتلا به سنگ کیسه صفرا هستند، هیچگاه در طول زندگی خود علامتی از این مشکل را تجربه نمی‌کنند. به علاوه، احتمال تجربه علائم با گذشت زمان کمتر می‌شود، اما با افزایش سن، شانستان برای ساخت سنگ کیسه صفرا بیشتر می‌شود. علائم سنگ کیسه صفرا نسبتا قابل توجه و دردناک هستند.
دو نوع سنگ صفرا وجود دارد:
سنگ کلسترول
سنگ‌های کلسترولی زمانی به وجود می‌آیند که صفرا از مقدار زیادی کلسترول یا بیلیروبین تشکیل شده باشد و مقدار نمک صفرا کم باشد. همچنین سنگ‌های کلسترولی ممکن است به این علت به وجود آیند که هنگام گوارش کیسه صفرا نتوانسته خالی شود. این سنگ‌های زرد-سبز رنگ از شایع‌ترین سنگ‌های صفراوی هستند.
سنگ‌های رنگدانه‌ای
معمولا افرادی که مبتلا به سیروز کبدی، عفونت‌های دستگاه صفراوی یا مشکلات ارثی خون از جمله کم‌خونی داسی شکل هستند، این نوع سنگ‌ها را می‌سازند. این‌ها بیماری‌هایی هستند که منجر به ساخت بیش از اندازه بیلیروبین می‌شوند که مواد سازنده این نوع سنگ‌هاست. سنگ‌های رنگدانه‌ای معمولا قهوه‌ای تیره یا مشکی هستند.
همچنین بخوانید: کبد را بهتر بشناسید؛ وظایف اصلی کبد چیست؟
علل بروز سنگ صفرا
مجاری صفراوی، مسیری بین کبد و لوزالمعده است که در ابتدای روده کوچک قرار دارد. کیسه صفرا که بخش از این مجراست، یک عضو کوچک و گلابی‌شکل است که زیر کبد و در سمت راست و بالا، بین سینه و کمر قرار دارد. کیسه صفرا محل ذخیره صفراست و به بدن کمک می‌کند چربی را تجزیه کند.
صفرا کمک می‌کند بدن چربی و ویتامین‌های محلول در چربی را تجزیه کند. پس از خوردن چربی، کیسه صفرا منقبض می‌شود و صفرا را به مجرای صفراوی می‌برد. در نتیجه این مایع برای کمک به هضم، به روده کوچک می‌رود.
صفرا ذخیره شده در کیسه صفرا از آب، نمک‌های صفرا، کلسترول، چربی، پروتئین و بیلیروبین تشکیل شده‌است. نمک‌های صفرا چربی غذایی که می‌خوریم را تجزیه می‌کنند. بیلیروبین به صفرا، رنگی زرد یا سبز مانند و به مدفوع رنگی قهوه‌ای می‌دهد.
وقتی صفرا در کیسه صفرا سفت می‌شود، سنگ صفرا را تشکیل می‌دهد. این اتفاق زمانی می‌افتد که در آن مقدار زیادی نمک صفرا، کلسترول یا بیلیروبین وجود داشته باشد.
اینکه چرا چنین اتفاقی می‌افتد دلایل زیادی دارد. اضافه‌وزن و خوردن غذاهایی که کربوهیدرات تصفیه‌شده زیادی دارند مانند نان سفید پاستا، چربی و همچنین رژیم‌های کم‌کالری و کاهش وزن ناگهانی و سریع می‌توانند منجر به تشکیل سنگ صفرا شوند. به علاوه، احتمال تشکیل سنگ صفرا با بالارفتن سن بیشتر می‌شود و احتمال تشکیل سنگ صفرا به علت هورمون‌ها، در زنان بیشتر از مردان است.
علائم رایج
وقتی علائم سنگ کیسه صفرا اتفاق می‌افتند اغلب به آنها “حمله” می‌گویند چون به صورت ناگهانی پدیدار می‌شوند. این حملات، معمولا به دنبال خوردن غذاهای چرب و در طول شب پیش می‌آیند.
تنها یک تا چهار درصد افراد هر ساله دچار سنگ کیسه صفرا می‌شوند.
علائم رایج این مشکل شامل موارد زیر است:
- درد ادامه‌دار و زیاد بالای شکم که خیلی سریع شدت پیدا می‌کند و ممکن است از 30 دقیقه تا چند ساعت به طول بینجامد
- احساس درد در پشت بدن، بین شانه‌ها یا زیر شانه راست
- حالت تهوع یا استفراغ
- درد در مرکز شکم
سایر علائم سنگ کیسه صفرا شامل موارد زیر است:
- نفخ شکم
- حساسیت به غذاهای پر چرب
- درد ناگهانی شکم
- آروغ
- گاز
- سوءهاضمه
- سوزش سر دل
سنگ‌های صفرا بدون علائم
سنگ‌های کیسه صفرا که منجر به بروز علائم نمی‌شوند را “سنگ‌های ساکت” می‌نامند. سنگ‌های ساکت با عملکرد کیسه صفرا، کبد یا لوزالمعده اختلال ایجاد نمی‌کنند و به درمان نیاز ندارند. با اینکه 10 تا 15 درصد آمریکایی‌ها سنگ صفرا دارند، بیشتر آنها هرگز از خود علائمی بروز نمی‌دهند.
عوارض
در اثر سنگ‌های صفرا ممکن است بیماری‌هایی به وجود آیند. در حقیقت ممکن است خیلی از مردم علائمی که نشان‌دهنده وجود سنگ کیسه صفرا در آنهاست از خود نشان ندهند تا زمانی که به یکی بیماری‌های زیر دچار شوند:
- عفونت یا آسیب به یکی از اعضای بدن: اگر سنگ‌های صفرا برای مدت طولانی مجاری را ببندند، آسیب شدید و شاید کشنده یا عفونی در کیسه صفرا، کبد یا لوزالمعده اتفاق می‌افتد.
- التهاب: سنگ‌های کیسه صفرا ممکن است مجاری دیگری را ببندند. مثلا مجاری کبدی که صفرا را از کبد خارج می‌کنند یا مجرای صفراوی مشترک ، که صفرا را از مجاری کیستیک و کبد به روده کوچک می برد. هنگامی که صفرا در یکی از این مجاری گیر می‌افتد، ممکن است در کیسه صفرا یا در مجاری، التهاب رخ بدهد.
- پانکراتیت یا التهاب لوزالمعده: سنگ کیسه صفرا ممکن است مجرای پانکراس را ببندد. مجرایی که آنزیم‌های هاضمه را از پانکراس به بیرون می‌برد. هنگامیکه مجرای پانکراس بسته می‌شود، این آنزیم‌ها گیر می‌افتند و ممکن است التهاب اتفاق بیفتد.
- سرطان کیسه صفرا: با اینکه سرطان کیسه صفرا خیلی نادر است اما اگر سابقه سنگ کیسه صفرا داشته باشید، احتمال ابتلا به آن بالاتر است.
همچنین بخوانید: رژیم غذایی در بیماری های کیسه صفرا
چه زمانی به دکتر مراجعه کنیم؟
اگر علائم سنگ کیسه صفرا دارید، به پزشک مراجعه کنید. اگر این سنگ‌ها درمان نشوند ممکن است کشنده باشند.
اگر این علائم را حین حمله سنگ کیسه صفرا یا پس از آن تجربه کردید باید سریعا به دکتر مراجعه کنید.
- درد شکم که بعد از چند ساعت از بین نرود یا اینکه خیلی شدید باشد
- عرق
- لرز
- تب کم
- زردی (زرد شدن رنگ پوست یا سفیدی چشم)
- مدفوع به رنگ رس
- ادرار به رنگ چای
این علائم یعنی شما به بیماری‌های جدی مانند انسداد مجرای پانکراس، مجرای مشترک صفراوی یا مجرای کبدی مبتلا هستید یا اینکه کیسه صفرا، کبد یا لوزالمعده شما عفونی شده‌است. مراجعه به پزشک برای درمان شما ضرورت دارد.
درمان سنگ های کیسه صفرا
درمان سنگ های کیسه صفرا تنها زمانی پیشنهاد می شود که شما علائم داشته باشید. اگر علامت داشتید و مخصوصا اگر همراه با درد شدید بود معمولا عمل جراحی برداشتن کیسه صفرا (کوله سیستکتومی لاپاروسکوپیک) انجام می شود.
در برخی موارد ممکن است راهبردهای بدون جراحی هم در نظر گرفته می شود ولی فقط مواقعی انجام می شوند که عوارض جراحی برای بیمار بیشتر از سود آن باشد.
همچنین بخوانید: هر آنچه باید درباره جراحی کوله سیستکتومی بدانید
سخن پایانی
اگر مشکوک هستید که سنگ کیسه صفرا دارید یا این که تشخیص قطعی داده شده که شما مبتلا به این بیماری هستید به یاد داشته باشید که جراحی یکی از معمول ترین درمان ها برای بزرگسالان است و جای هیچ نگرانی ای نیست و با پزشک خود درباره نگرانی ها و سوالات خود صحبت کنید تا اطمینان خاطر بیشتری داشته باشید.
