عدم تحمل لاکتوز
افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز قادر به هضم کامل لاکتوز شیر نیستند. در نتیجه، آنها بعد از خوردن یا نوشیدن محصولات لبنی دچار اسهال، گاز و نفخ می‌شوند. این بیماری که به آن سوء جذب لاکتوز نیز گفته می‌شود، معمولاً بی ضرر است، اما علائم آن ممکن است ناراحت کننده باشد.
مقدار کمی از آنزیم تولید شده در روده کوچک (لاکتاز) معمولاً مسئول عدم تحمل لاکتوز است. شما می‌توانید سطح لاکتاز پایینی داشته باشید و همچنان بتوانید محصولات حاوی شیر را هضم کنید، اما اگر سطح آنزیم بدن شما بسیار پایین باشد، دچار عدم تحمل لاکتوز می‌شوید که منجر به بروز علائم بعد از خوردن یا نوشیدن لبنیات می‌شود.
اکثر افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز می‌توانند این بیماری را بدون نیاز به کنار گذاشتن همه غذاهای لبنی مدیریت کنند.
لاکتوز قندی است که فقط در شیر یافت می‌شود. همچنین در محصولات لبنی و محصولات تهیه شده از شیر، از جمله پنیر و بستنی وجود دارد.
اگر فردی دچار عدم تحمل لاکتوز باشد، سیستم گوارشی آنزیم بسیار کمی به نام لاکتاز تولید می‌کند. لاکتاز برای تجزیه لاکتوز مورد نیاز است.
عدم تحمل لاکتوز با حساسیت به شیر متفاوت است. در حساسیت به شیر، بدن به پروتئین‌های شیر واکنش نشان می‌دهد نه قند شیر. حساسیت به شیر می‌تواند منجر به علائم شدید از جمله آنافیلاکسی شود.
در سراسر جهان، تخمین زده می‌شود که 68 درصد از افراد در هضم لاکتوز مشکل دارند. این رقم در ایالات متحده کمتر است و 36 درصد افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
این مقاله به علائم، تشخیص، علل و درمان عدم تحمل لاکتوز می‌پردازد. همچنین در مورد غذاهایی که باید اجتناب شود و جایگزینی برای محصولات لبنی بحث شده است.
انواع عدم تحمل
عدم تحمل لاکتوز اغلب ارثی است. سه نوع عدم تحمل لاکتوز وجود دارد. عوامل مختلف باعث کمبود لاکتاز می‌شوند.
عدم تحمل لاکتوز مادرزادی یا تکاملی
این امکان وجود دارد، اما نادر است که نوزادان با عدم تحمل لاکتوز به دلیل کمبود لاکتاز متولد شوند. این اختلال در الگوی وراثت به نام اتوزوم مغلوب از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود، به این معنی که مادر و پدر باید یک نوع ژن را برای تحت تأثیر قرار دادن فرزند منتقل کنند. نوزادان نارس همچنین می‌توانند به دلیل سطح ناکافی لاکتاز، عدم تحمل لاکتوز داشته باشند.
زمانی که فرد با جهش ژنتیکی متولد می‌شود، باعث تولید لاکتاز بسیار کم یا بدون لاکتاز می‌شود.
کمبود لاکتاز خانوادگی، زمانی است که فرد لاکتاز کافی تولید می‌کند، اما فرد لاکتوز را برای جذب در جریان خون تجزیه نمی‌کند.
در برخی افراد، سطح لاکتاز از سنین پایین کاهش می‌یابد، اما علائم عدم تحمل لاکتوز ممکن است تا زمانی که کودک بزرگتر یا بزرگسال است ظاهر نشود.
عدم تحمل لاکتوز ثانویه
این نوع عدم تحمل لاکتوز زمانی اتفاق می افتد که روده کوچک تولید لاکتاز شما را پس از بیماری، جراحت یا جراحی روده کوچک کاهش می‌دهد. بیماری‌های مرتبط با عدم تحمل لاکتوز ثانویه شامل عفونت روده، بیماری سلیاک، رشد بیش از حد باکتری ها و بیماری کرون است.
درمان اختلال زمینه‌ای ممکن است سطح لاکتاز را بازیابی کرده و علائم و نشانه‌ها را بهبود بخشد، اگرچه ممکن است زمان بر باشد.
علل
لاکتاز آنزیمی است که در روده کوچک تولید می‌شود. بدن از لاکتاز برای تجزیه لاکتوز به اجزای گالاکتوز و گلوکز استفاده می‌کند. سپس گلوکز وارد جریان خون می‌شود.
اگر سطح لاکتاز فرد پایین باشد، لاکتوز تجزیه نشده و به جریان خون جذب نمی‌شود. در عوض، به داخل روده بزرگ حرکت می‌کند. باکتری‌های روده بزرگ با ایجاد گاز بیشتر به هر محصولی که حاوی لاکتوز است واکنش نشان می‌دهند. این می‌تواند منجر به ناراحتی و سایر علائم ناخوشایند برای فرد شود.
در برخی مناطق، افراد بیشتری دارای ژنی هستند که به آنها اجازه می‌دهد لاکتوز را هضم کنند. عدم تحمل لاکتوز در افرادی که از اروپا هستند یا خانواده‌های آنها از اروپا هستند کمتر مشاهده می‌شود.
در ایالات متحده، زیر گروه‌های قومی و نژادی هستند که با احتمال بیشتری با هضم لاکتوز مشکل دارند. این گروه‌ها عبارت‌اند از:
- آمریکایی‌های آفریقایی تبار
- سرخپوستان آمریکا
- آمریکایی‌های آسیایی
- اسپانیایی زبانان
- لاتین
برخی معتقدند که نوشیدن شیر برای افراد طبیعی نیست، زیرا انسان ها تنها پستانداری هستند که پس از گرفتن از شیر، به مصرف محصولات شیر ادامه می‌دهند. آنها معتقدند عدم تحمل لاکتوز یک بیماری نیست بلکه یک پدیده طبیعی است.
علل احتمالی دیگرعبارت‌اند از:
- جراحی روده
- بیماری کرون
- کولیت زخمی
- شیمی درمانی
- بیماری سلیاک
- گاستروانتریت
- سندرم روده تحریکپذیر
اگر بیماری زمینه‌ای مزمن باشد، مانند بیماری کرون، عدم تحمل ناشی از آن نیز اغلب طولانی مدت است. عدم تحمل که با یک بیماری کوتاه مدت مانند گاستروانتریت شروع می‌شود، معمولاً ظرف چند روز یا چند هفته از بین می‌رود.
عوامل خطر
عواملی که می‌تواند شما یا فرزند شما را بیشتر مستعد عدم تحمل لاکتوز کند عبارتند از:
افزایش سن
عدم تحمل لاکتوز معمولاً در بزرگسالی ظاهر می‌شود. این وضعیت در نوزادان و کودکان خردسال غیر معمول است.
قومیت
عدم تحمل لاکتوز بیشتر در افراد آفریقایی، آسیایی، اسپانیایی تبار و سرخپوستان آمریکایی شایع است.
تولد زودرس
نوزادان نارس متولد شده ممکن است سطح لاکتاز کمی داشته باشند، زیرا روده کوچک تا اواخر سه ماهه سوم سلول‌های تولید کننده لاکتاز را تولید نمی‌کند.
بیماری‌هایی که بر روده کوچک تأثیر می‌گذارد
مشکلات روده کوچک که می‌تواند باعث عدم تحمل لاکتوز شود شامل رشد بیش از حد باکتری‌ها، بیماری سلیاک و بیماری کرون است.
برخی از درمان‌های سرطان
اگر از پرتودرمانی برای سرطان در معده خود استفاده کرده‌اید یا عوارض روده‌ای شیمی درمانی دارید، خطر ابتلا به عدم تحمل لاکتوز افزایش می‌یابد.
علائم
علائم و نشانه‌های عدم تحمل لاکتوز معمولاً از 30 دقیقه تا دو ساعت پس از خوردن یا نوشیدن غذاهای حاوی لاکتوز شروع می‌شود.
علائم می‌تواند از ناراحتی خفیف تا واکنش شدید متغیر باشد. این بستگی به میزان تولید لاکتاز در بدن فرد و میزان مصرف لاکتوز دارد.
اکثر افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز می‌توانند مقداری لاکتوز را بدون داشتن علائم مصرف کنند. هر فرد سطح تحمل متفاوتی دارد.
علائم عدم تحمل لاکتوز می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- درد و گرفتگی شکم
- نفخ
- اسهال
- آروغ زدن
- حالت تهوع و گاهی استفراغ
- گرفتگی معده
- گاز
ممکن است فرد 30 دقیقه تا 2 ساعت بعد از مصرف لاکتوز ناگهان میل به استفاده از دستشویی داشته باشد. اسهال مزمن می‌تواند منجر به کم آبی بدن شود، بنابراین در صورت داشتن اسهال برای فرد مهم است که مقدار زیادی آب بنوشد.
تشخیص
اگر فردی مشکوک به عدم تحمل لاکتوز باشد، می‌تواند یک دفترچه غذایی داشته باشد که در آن غذاهایی که می‌خورند و علائم ایجاد شده ذکر شود. اینکار می‌تواند به بیمارها و پزشک آنها کمک کند تا دریابند که کدام غذاها باعث ایجاد علائم می‌شوند.
اکثر مشاوران تغذیه به مردم توصیه می‌کنند که رژیم لاکتوز را برای مدتی امتحان کنند تا ببینند علائم بهبود می‌یابد یا خیر.
در برخی آزمایشات می‌توانند عدم تحمل لاکتوز را تشخیص دهند.
آزمایش‌ها عبارت اند از:
تست تنفس هیدروژنی
فرد یک شب ناشتا می‌ماند و سپس صبح روز بعد محلول لاکتوز مصرف می‌کند. سپس پزشک سطح هیدروژن موجود در هوای بازدم را اندازه گیری می‌کند. سطوح بالای هیدروژن نشان دهنده عدم تحمل لاکتوز است.
آزمایش تحمل لاکتوز
فرد از محلول لاکتوز استفاده می‌کند و پزشک نمونه خون را برای اندازه گیری سطح گلوکز آنها می‌گیرد. اگر سطح قند خون ثابت بماند، بدن لاکتوز را به درستی تجزیه نکرده است.
آزمایش نمونه مدفوع
آزمایش‌های تحمل لاکتوز و آزمایش تنفس هیدروژن برای نوزادان مناسب نیستند، بنابراین پزشک ممکن است آزمایش مدفوع انجام دهد. سطوح بالای استات و سایر اسیدهای چرب در مدفوع می‌تواند نشانه عدم تحمل لاکتوز باشد.
درمان
برای جلوگیری از علائم، فرد مبتلا به عدم تحمل شدید لاکتوز ممکن است نیاز داشته باشد که از مصرف شیر، محصولات لبنی مانند بستنی و سایر غذاهای فرآوری شده که حاوی شیرخشک و آب پنیر است خودداری کند.
اجتناب از لاکتوز ممکن است نیاز به آزمایش و خطا داشته باشد، اما چک کردن برچسب روی مواد غذایی می‌تواند کمک کننده باشد، زیرا محصول حاوی لاکتوز باید دارای برچسب باشد که نشان دهد این محصول حاوی “شیر” است.
بسیاری از افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز می‌توانند تا 10 گرم لاکتوز یا حدود یک لیوان شیر را بدون علائم، مصرف کنند. مصرف زیاد در طول روز و مصرف محصولات حاوی لاکتوز همراه با وعده‌های غذایی می‌تواند تحمل لاکتوز را افزایش دهد.
افراد می‌توانند از مکمل‌های آنزیم لاکتاز که حاوی لاکتاز هستند، برای تجزیه لاکتوز موجود در شیر و فرآورده‌های شیر استفاده کنند. این احتمال علائم عدم تحمل لاکتوز را کاهش می‌دهد.
غذاهایی که باید از آنها اجتناب کرد
اکثر شیر و فرآورده‌های لبنی لاکتوز دارند و در بسیاری از غذاهای فرآوری شده شیر و محصولات لبنی به آنها افزوده می‌شود.
لاکتوز قندی است که به غیر از برخی از پستانداران دریایی در شیر اکثر پستانداران به مقدار مشابه یافت می‌شود. بسته به نوع فرآوری، محصولات لبنی مختلف می‌توانند حاوی مقادیر متفاوتی لاکتوز باشند.
هر محصول حاوی شیر، لاکتوز، آب پنیر، کشک، محصولات جانبی شیر، جامدات شیر خشک یا پودر شیر خشک بدون چربی که در ترکیبات آن ذکر شده است، لاکتوز در خود دارد.
غذاهایی که معمولاً حاوی لاکتوز هستند عبارتند از
- کیک و بیسکویت
- سس پنیر
- سوپ‌های خامه‌ای
- فرنی
- شیر کاکائو
- پنکیک
- تخم مرغ هم زده
برای جلوگیری از علائم، فرد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز باید برچسب مواد غذایی را به دقت بررسی کند، زیرا برخی از غذاها ممکن است حاوی لاکتوز پنهان باشند.
نمونه‌ها عبارتند از:
- نان‌ها
- غلات صبحانه
- مارگارین
- سوپ فوری
- آب نبات
- شکلات
- برخی از گوشت‌های فرآوری شده، مانند ژامبون خرد شده
- سس سالاد و سس مایونز
حدود 20 درصد از داروها حاوی لاکتوز به عنوان فیلر هستند. این‌ها ممکن است شامل قرص‌های ضد بارداری، داروهای بدون نسخه و درمان اسید معده باشد.
جایگزین‌های لبنیات
در بسیاری از جوامع، محصولات لبنی منبع مهمی از مواد مغذی هستند، از جمله کلسیم، پروتئین و ویتامین A، B12 و D. هنگام حذف لبنیات، دریافت این مواد مغذی از جاهای دیگر مهم است.
بسیاری از محصولات لبنی جایگزین، از جمله شیر سویا، شیر بادام و پنیرهای جایگزین، با ویتامین تقویت شده‌اند.
منابع این ویتامین‌ها به غیر از لبنیات عبارتند از:
کلسیم
جلبک دریایی، آجیل و دانه‌ها، ملاس سیاه، لوبیا، پرتقال، انجیر، کینوا، آمارانت، کلم، بامیه، کلم بروکلی، برگ قاصدک، کلم پیچ و محصولات غنی شده مانند آب پرتقال و شیرهای گیاهی.
ویتامین A
هویج، کلم بروکلی، سیب زمینی شیرین، روغن کبد ماهی، جگر، اسفناج، کدو، خربزه، طالبی، تخم مرغ، زردآلو، پاپایا، انبه و نخود فرنگی.
ویتامین D
این ویتامین را می‌توان با قرار گرفتن در معرض نور طبیعی خورشید، مصرف ماهی‌های چرب، زرده تخم مرغ، روغن جگر ماهی و برخی شیرهای گیاهی غنی شده و سایر محصولات غنی شده، از جمله بسیاری از غلات صبحانه، افزایش داد.
شیر بدون لاکتوز
فردی که علائم شدید دارد باید برچسبهای غذایی را بررسی کند تا مطمئن شود که سطح لاکتوز صفر است. شیرهای گیاهی نیز پروتئین کمتری نسبت به شیر گاو دارند.
بهتر است قبل از ایجاد تغییرات اساسی در رژیم غذایی، با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید.
کلام آخر
عدم تحمل لاکتوز زمانی اتفاق می افتد که بدن فرد قادر به تجزیه پروتئین‌های شیر نیست. این بیماری بسیار شایع است و می‌تواند علائم خفیف تا شدید ایجاد کند. در حالی که هیچ درمانی برای عدم تحمل لاکتوز وجود ندارد، افراد می‌توانند با اجتناب از شیر و فرآورده‌های حاوی شیر یا با مصرف آنزیم‌های لاکتاز از علائم جلوگیری کنند.
جایگزین‌های شیر و سایر محصولات لبنی به طور فزاینده‌ای در غرب رواج یافته است و تعداد بیشتری از این محصولات در دسترس هستند.
