ام اس یا مالتیپل اسکلروزیس (Multiple sclerosis) یک بیماری التهابی مزمن است که بر اعصاب مرکزی (مغز و نخاع) و اعصاب بینایی اثر مخرب دارد.
در این بیماری سیستم ایمنی بدن سلول‌های تولیدکننده پوشش لیپیدی سلول عصبی مغز و نخاع به نام غلاف میلین را مورد هدف قرار می‌دهد و با تخریب این غلاف باعث اختلال در عملکرد بخش‌هایی از سیستم عصبی که مسئول ارتباط هستند می‌شوند.
علت بروز ام اس دقیقا مشخص نیست.
دلایلی که می‌توان بر این بیماری وارد کرد شامل عوامل ژنتیکی و عوامل محیطی مانند عفونت است.
اگر فرزندی مبتلابه ام اس باشد احتمال بروز این بیماری در فرزند بعدی همان خانواده 1 تا 5 درصد و در دوقلوهای همسان 25 درصد است.
شیوع بیماری ام اس:
- هرچه از عرض جغرافیایی استوا فاصله بیشتر می‌شود میزان شیوع بیماری بالاتر می‌رود.
- این بیماری بیشتر در افراد جوان و در دهه دوم تا سوم زندگی و همچنین در زنان شایع‌تر است.
چهار نوع اصلي بيماري ام اس وجود دارند که عبارت‌اند از:
– ام اس عودکننده و فروکش‌کننده Relapsing Remitting = RR)):
- 85 درصد بیماران مبتلابه ام اس بیماریشان را با همین نوع آغاز می‌کنند.
- در نوع RR، بیمار دچار حملات ناگهانی و غیر قابل پیش‌بینی می‌شود.
- هر حمله به فاصله زمانی حداقل 24 ساعت و حداکثر یک سال تکرار می‌شود
- بیماری تا زمانی که حمله بعدی تکرار شود پیشرفت نمی‌کند (دوره فروکش).
- حملات در یک یا چند قسمت بدن و با شدت خفیف تا بسیار شدید ممکن است رخ دهند.
– ام اس پیش‌رونده اولیه Primary Progressive = PP)):
- حدود 15 درصد بیماران این دوره را تجربه می‌کنند.
- در نوع PP بیماری به‌تدریج بدتر می‌شود
- در بین حملات دوره آرامش و بهبود بیمار وجود ندارد یا اینکه بهبودی کمی حاصل می‌شود.
– ام اس پیش‌رونده ثانویه (Secondary Progressive = SP):
- این نوع پس از ام اس RR رخ می‌دهد.
- پس از ده تا بیست سال از حمله و فروکش، بیماری وارد مرحله جدید می‌شود
- با گذشت زمان حادتر می‌شود.
– ام اس پیش‌رونده و عودکننده Relapsing= PR ) Progressive ):
- نوع نادری از ام اس است که در ابتدا دارای روند پیش‌رونده است و در ادامه آن حملات حاد نیز رخ می‌دهد.
- این حالت در افرادی که در دهه چهارم زندگی به بیماری مبتلا می‌شوند شایع‌تر است.
علائم بیماری ام اس
علائم بیماری ام اس متغیر و در افراد مختلف متفاوت است. درواقع هیچ علامتی به‌تنهایی برای بیماری ام اس اختصاصی نیست. شایع‌ترین مشکلات شامل کاهش عملکرد دستگاه عصبی خودگردان، دیداری، حرکتی و حسی هستند.
- احساس خستگی
- ضعف اندام‌ها
- سفتی و گرفتگی‌های عضلانی
- درد مفاصل
- واکنش‌های غیرارادی عضلات
- ناتوانی در ادرار و مدفوع
- کرخی، خواب‌رفتگی و مورمور شدن بدن
- مشکلات بینایی مانند دوبینی، کاهش دید
- افسردگی
- از دست دادن قدرت تمرکز و حافظه
- از دست دادن خاطرات
این علائم با شدت متفاوت رخ می‌دهد، گاهی انقدر گرفتگی عضلات، درد مفاصل و خستگی شدید است که فرد قدرت راه رفتن خود را از دست می‌دهد.
تشخیص و درمان بیماری ام اس:
- ام آر آی ( MRI ) و سی‌تی‌اسکن (CT scan) برای بررسی و شناسایی آسیب‌های ام-اس در قسمت‌های مغز و نخاع
- آزمون پتانسیل برانگیخته (EP) برای بررسی سرعت انتقال پیام عصبی
- نمونه‌گیری از مایع مغزی نخاعی برای تشخیص پاسخ ایمنی بدن
داروهایی که برای درمان ام اس تجویز می‌شوند شامل داروهای جلوگیری کننده از حملات ام اس و پیشرفت بیماری، ضد اسپاسم، ضدافسردگی، توان‌بخشی و درمان اختلالات بینایی هستند.
برخی از این داروها شامل:
- داروهای اینترفرونی
- گالتیرامراستات
- مونوکلونال آنتی بادی مهار کننده سامانه ایمنی
- آمانتادین
- فومارات دی‌متیل
- میتوزان تران
- فلوکسیتین
- باکلوفن
- دالفامپریدین
- متيل پردنيزولون
هیچ یک از روش‌های درمانی دارویی قادر به درمان کامل این بیماری نیستند؛ بنابراین درمان‌های کمکی و توان‌بخشی برای بهبود وضعیت جسمی و روانی بیمار در کنار درمان دارویی توصیه می‌شوند.
درمان‌های فیزیکی برای تقویت ماهیچه‌های ضعیف شده، نرمش پذیری و کاهش گرفتگي مؤثر هستند.
بدین منظور با توجه به نیازهای هر فرد مبتلا، برنامه فیزیوتراپی برای بهبود ایستادن، راه رفتن، برخاستن از حالت نشسته یا خوابیدن در نظر گرفته می‌شود.
انجام حرکات ورزشی منظم و صحیح نیز برای تکمیل تأثیر درمان دارویی، سلامت روحی و روانی و بهبود کیفیت نسبی زندگی فرد بیمار لازم است. تمرینات کششی- هوازی و آب‌درمانی از این قبیل تمرینات هستند.
ازآنجایی‌که گرمای زیاد خطر تشدید و عود علائم ام‌اس را افزایش می‌دهد از انجام ورزش‌هایی و یا قرار گرفتن در محیط‌هایی که منجر به گرم شدن بدن می‌شوند باید خودداری کرد.
