با رژیم کتوژنیک چقدر آشنا هستید؟
کربوهیدرات‌ها منبع اصلی تولید انرژی در بافت‌های بدن هستند. هنگامی‌که بدن از کربوهیدرات محروم می‌شود (کاهش مصرف به کمتر از 50 گرم در روز) ترشح انسولین به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌یابد و بدن وارد حالت کاتابولیک می‌شود.
در صورت دسترسی محدود به کربوهیدرات‌ها در بدن، دو فرآيند متابوليکي عمل می‌کنند: گلوکونئوژنز و کتوژنز
در فرایند گلوکونئوژنز، گلوکز از مواد غیر کربوهیدرات، عمدتاً از لاکتیک اسید، گلیسرول و اسیدآمینه‌های آلانین و گلوتامین تولید می‌شود. وقتی‌که دسترسی به گلوکز افت بیشتری پیدا می‌کند، بدن دیگر قادر به حفظ نیازهای بدن نیست و فرایند کتوژنز شروع می‌شود تا منبع جایگزین انرژی در قالب اجسام کتونی تأمین شود.
اجسام کتونی به‌عنوان منبع اصلی انرژی، جایگزین گلوکز می‌شود. در طی کتوژنز گلوکز خون و ترشح انسولین نیز کم می‌گردد که به‌شدت باعث کاهش ذخیره‌سازی چربی و گلوکز می‌شود.
اجسام کتونی که در بدن سنتز می‌شوند، به‌آسانی برای تولید انرژی توسط قلب، بافت عضلانی و کلیه مورداستفاده قرار گیرند، همچنین از سد خونی مغزی عبور می‌کنند تا یک منبع جایگزین انرژی برای مغز فراهم کنند. گلبول‌های قرمز به علت نداشتن میتوكندری و کبد به علت نداشتن آنزیم diaphorase، از کتون‌ها استفاده نمی‌کنند.
رژیم کتوژنیک چیست؟
رژیم کتوژنیک درواقع یک رژیم غذایی کم کربوهیدرات است که به‌منظور تولید انرژی بدن، چربی‌ها را می‌سوزاند و کتون تولید می‌کند و کتون‌ها را برای تأمین انرژی، جایگزین گلوکز می‌کند.
فواید رژیم کتوژینک
- کاهش وزن
- کاهش حساسیت به انسولین در بیماران دیابتی
- کاهش فشارخون
- بهبود سطح کلسترول
- پیشگیری و درمان بیماری‌های دیابت، پارکینسون، آلزایمر، سندرم متابولیک و سندرم تخمدان پلی کیستیک
انواع رژیم کتوژنیک
راه‌های مختلفی برای تولید کتون‌ها وجود دارد، بنابراین انواع مختلفی از رژیم‌های غذایی کتوژنیک را می‌توان نام برد. از آنجائی که هدف نهایی این رژیم‌ها یکسان است، انواع مختلف رژیم‌های کم کربوهیدرات شباهت‌هایی با یکدیگر دارند، به‌خصوص در داشتن کربوهیدرات کم و چربی بالا در رژیم غذایی.
رژیم کتوژنیک استاندارد (SKD)
رژیم کتوژنیک استاندارد، نوعی رژیم با کربوهیدرات بسیار کم، پروتئین متوسط و چربی بالا است. به‌طورمعمول این رژیم حاوی 70 تا 75 درصد چربی، 20 درصد پروتئین و حدود 5 تا 10 درصد کربوهیدرات است.
با توجه به مصرف گرم در روز، رژیم استاندارد کتوژنیک استاندارد شامل موارد زیر است:
- 20 تا 50 گرم کربوهیدرات
- 40-60 گرم پروتئین
- هیچ محدودیتی برای مصرف چربی وجود ندارد زیرا تأمین بخش قابل‌توجه انرژی بر عهده چربی‌ها است
رژیم کتوژنیک استاندارد برای کاهش وزن، کنترل قند خون و بهبود سلامت قلب کاربرد دارد.
رژیم غذایی (WFKD)
اصطلاح “رژیم کتوژنیک خوب فرموله شده” از یکی از محققان پیشرو در رژیم‌های غذایی کتوژنیک گرفته‌شده است.
رژیم WFKD مشابه رژیم استاندارد کتوژنیک است. اصطلاح خوب فرموله شده بدان معنی است که درشت مغذی‌ها مانند چربی، پروتئین و کربوهیدرات نسبت به رژیم استاندارد کتوژنیک نسبت بهتری دارند، بنابراین فرایند کتوزیس عملکرد بهتری می‌یابد. هدف از این رژیم فقط دستیابی به حالت کتوز نیست، بلکه این رژیم به گونه ای است که از سلامت مطلوب حمایت می کند و می توان به طور ایمن و نامحدود پیگیری شود.
ویژگی‌های رژیم WFKD عبارت‌اند از:
- مصرف کربوهیدرات به‌اندازه‌ای که سطح کتون بین 0.5-4.0 میلی مول بر لیتر برسد.
- مصرف متوسط پروتئین
- مصرف زیاد چربی
- مصرف حداقل1200 کالری در روز
- دریافت کافی الکترولیت(سدیم، منیزیم، پتاسیم)
- مصرف همه گروه‌های غذایی
رژیم کتوژنیک MCT
این رژیم مشابه رژیم کتوژنیک استاندارد است، اما بر استفاده از تری گلیسرید با زنجیره متوسط (MCTs) برای تهیه مقدار زیادی از چربی رژیم غذایی تأکید دارد. MCT ها کتون بیشتری را در هر گرم چربی نسبت به تری گلیسیریدهای با زنجیره بلند (که در چربی‌های رژیم غذایی معمول وجود دارد) فراهم می‌کنند.
تری گلیسرید با زنجیره متوسط در روغن نارگیل یافت می‌شود و به‌عنوان روغن MCT و امولسیون MCT در دسترس است.
رژیم‌های کتوژنیک MCT برای درمان صرع استفاده می‌شود. توجه داشته باشید درصورتی‌که این رژیم به‌طور مداوم استفاده شود، MCT ها منجر به ناراحتی‌های معده و اسهال می‌شوند. برای جلوگیری از این عارضه‌ها، بهتر است که وعده‌های غذایی هر دو چربی MCT و غیر MCT را در حد تعادل داشته باشید.
مواد غذایی که در رژیم کتوژنیک استفاده می‌شود
رژیم کتوژنیک معمولاً یک رژیم کم کربوهیدرات با پروتئین متوسط و چربی بالا است، اما محتوای رژیم غذایی بسته به اهداف فردی، سلامت شخصی و وضعیت مالی ممکن است تغییر کند.
به‌طور خلاصه، در رژیم کتوژنیک غذاهایی با کربوهیدرات کم (تا 5 درصد کربوهیدرات) مانند گوشت، ماهی، تخم‌مرغ، سبزی‌ها و چربی‌های طبیعی مانند روغن‌زیتون مصرف می‌شود و مواد با کربوهیدرات بالا مانند غذاهای قندی و نشاسته دار مصرف نمی‌شود.
درصد کربوهیدرات موجود در مواد غذایی و نوشیدنی‌ها
| ماده غذایی | کربوهیدرات (%) | ماده غذایی | کربوهیدرات (%) | ماده غذایی | کربوهیدرات (%) |
| گوشت قرمز | 0 | سیب‌زمینی | 15 | لوبیا قرمز پخته | 23 |
| گوشت مرغ | 0 | بادام | 20 | عدس پخته | 19 |
| گوشت ماهی | 0 | گردو | 14 | لوبیا سبز | 7 |
| تخم‌مرغ | 1 | فندق | 17 | باقلا | 58 |
| روغن‌های گیاهی | 1 | تخم هندوانه | 15 | نارگیل | 15 |
| نان | 46 | کشمش | 79 | انگور | 18 |
| برنج | 28 | آب‌نبات | 70 | پرتقال | 12 |
| پاستا | 29 | شکلات | 60 | موز | 22 |
| شکر | 99.98 | آب | 0 | گیلاس | 16 |
| ریحان | 4 | چایی | 0 | سیب | 14 |
| اسفناج | 3.5 | قهوه | 0 | آناناس | 12.5 |
| کاهو | 3 | آب‌نبات | 70 | سرکه | 0 |
| کرفس | 3 | شیر | 5 | سس گوجه | 7 |
| کلم | 5.5 | انواع پنیر | 5-1 | مایونز | 24 |
| گوجه | 4 | بستنی | 24 | آب‌لیمو | 8.5 |
| خیار | 3 | ماست | 18 | خیار شور | 4 |
| شوید | 0 | خامه | 3 | ژله | 90 |
نکاتی که در رژیم کتوژنیک باید رعایت کرد:
- بهتر است به‌جای نوشیدن یک لیوان شیر (حاوی 15 گرم کربوهیدرات است)، مقدار کمی شیر را به قهوه اضافه کرد.
- بهترین سبزیجات برای رژیم کتوژنیک سبزیجاتی هستند که روی زمین رشد می‌کنند، سبزیجات ریشه‌ای مانند سیب‌زمینی، سیب‌زمینی شیرین و هویج کربوهیدرات بالایی دارند.
- سبزیجات سبزرنگ کربوهیدرات کمتری نسبت به سبزیجات رنگی دارند، به‌عنوان‌مثال کلم سبز کربوهیدرات کمتری نسبت به کلم بنفش دارد و در مورد فلفل سبز و فلفل قرمز نیز صادق است.
- اکثر میوه‌ها کربوهیدرات بالایی دارند اما میوه‌هایی مانند توت‌فرنگی، زردآلو، کیوی و اووکادو کربوهیدرات کمتری دارند و برای رژیم کم کربوهیدرات مناسب‌تر هستند
- آجیل باید در حد اعتدال مصرف شود به‌خصوص برای کسانی که قصد کاهش وزن دارند
- در مصرف گوشت و مواد پروتئینی باید اعتدال رعایت گردد زیرا رژیم کتوژنیک یک رژیم با میزان پروتئین متوسط است.
همچنین بخوانید عوارض جانبی رژیم کم کربوهیدرات
