پروبیتیک‌ها میکروارگانیسم‌های زنده و مفیدی هستند که اگر به‌اندازه کافی مورداستفاده قرار بگیرند، اثرات مفیدی بر سلامتی میزبان به همراه خواهند داشت.
میکروارگانیسم‌های پروبیوتیکی به دو گروه باکتری‌ها و مخمرها تقسیم می‌شوند که با استقرار در بخش‌هایی مختلف بدن به‌خصوص روده، بر توازن و بهبود فلور میکروبی بدن اثر مثبت می‌گذارند.
مهمترین پروبیوتیک‌های باکتریایی:
- لاكتوباسـيلوس
- بيفيدوباكتريوم
و در گروه مخمرها:
- ساکارومیسس سروزیزیه
- ساکارومیسس بولاردی
- کاندیدا اینتولایسرا
مطالعات انجام‌شده روی پروبیوتیک‌ها بیان می‌کند که نژادهای بیشتری از باکتری‌ها و مخمرها به‌عنوان پروبیوتیک در بدن فعالیت می‌کنند.
فعالیت پروبیوتیک‌ها به دو صورت عمومی و شرایطی است.
حالت عمومی:
پروبیوتیک‌ها در تمام شرایط بدن پروبیوتیک محسوب می‌شوند
حالت شرایطی:
زمانی که بدن در شرایط ویژه (مثلاً در حضور باکتری‌های مضر) است میکروارگانیسم به‌عنوان پروبیوتیک عمل می‌کند.
پروبیوتیک‌ها با تقویت و تنظیم سیستم ایمنی بدن و قدرت ضدعفونی، ضد جهش‌زایی و ضد سرطانی به‌عنوان عواملی برای پیشگیری و درمان بسیاری از بیمارها و سرطان‌ها شناخته‌شده‌اند. ازاین‌رو، صنعت دارو و غذا برای تولید فراورده‌های پروبیوتیکی برای انسان، دام، طیور و آبزیان وارد عمل شده و پیشرفت محسوسی کرده است.
منابع پروبیوتیک‌ها:
- شیر و فراورده‌های لبنی بهترین منابع پروبیوتیک هستند.
- کفیر (شیر تخمیر شده)، ماست و پنیر به‌خصوص محصولاتی که برچسب محیط کشت فعال روی بسته‌بندی دارند، از محصولات لبنی پروبیوتیک هستند.
- ترشیجات و سبزی‌ها تخمیر شده
- نان‌های تهیه‌شده از خمیرترش
مصرف مواد غذایی زیر به تولید پروبیوتیک‌ها و رشد سالم آن‌ها در بدن کمک می‌کنند:
- عسل
- موز
- جو پرک
- مارچوبه
- اسفناج
- انواع کلم و سایر سبزی‌ها سبز برگ
مصرف مکمل‌های پروبیوتیک یکی دیگر از راهکارهای حفظ و تأمین میکروارگانیسم‌های مفید بدن هستند. مکمل‌ها انواع گوناگون دارند و حاوی باکتری‌های مختلف هستند، بنابراین برای تشخیص دقیق اینکه بدن به چه نوع مکملی نیاز دارد، مراجعه به پزشک ضروری است.
پروبیتیک‌ها چه خصوصیاتی دارند:
- بیماری‌زا نباشند و به‌طورکلی به‌عنوان گروه‌های امن به رسمیت شناخته‌شده باشند (GRAS)
- دارای تاریخ طولانی ایمنی باشند (Long history of safe)
- دارای خاستگاه انسانی باشند و ترجیحاً از اعضای میکروبی موجود در بدن باشند.
- به شرایط سیستم گوارش مانند اسید معده، آنزیم‌های گوارشی، نمک و املاح صفراوی تا حد امکان مقاوم باشند تا بتوانند در سیستم گوارش سالم بمانند و در محل هدف اعمال وظیفه کنند
- قابلیت چسبندگی مطلوب به سلول‌های پوششی سطوح داخلی بدن (سلول‌های اپیتلیال) را داشته باشند تا بتوانند در نواحی مختلف بدن استقرار یابند.
- به آنتی‌بیوتیک‌ها و باکتریو فاژها مقاوم باشند.
- توانایی مقابله با باکتری‌های مضر را داشته باشند.
خواص پروبیوتیک‌ها بر سلامت بدن
تقویت و تنظیم سیستم ایمنی بدن:
پروبیوتیک‌ها با تحریک سیستم ایمنی بدن، پاسخ ایمنی بدن را تقویت می‌کنند، زیرا ایمنی ناقص باعث بروز بیماری‌های عفونی و آلرژی می‌شود.
تحریک و تنظیم سیستم ایمنی بدن از راه های زیر صورت می گیرد:
- مبارزه مستقیم با باکتری‌ها، ویروس‌ها و سایر پاتوژن‌ها
- تحریک تکثیر لنفوسیت‌ها
- فزايش ساخت ايمنو- گلوبولينها
- افزایش ساخت سایتوکنین ها
کاهش کلسترول خون
میکروارگانیسم‌ها به‌خصوص باکتری‌های پروبیوتیکی قادر به کاهش کلسترول خون از طریق تولید متابولیتهای پروبیوتیکی، رسوب کلسترول با نمک‌های صفراوی و اتصال کلسترول به سلول‌های باکتریایی و هضم و جذب آن هستند.
رفع مشکلات گوارشی
پروبیوتیک‌ها بااتصال و ساكن شدن در دستگاه گوارش، باعث مهار رشد باکتری‌های بیماری‌زا می‌شوند، تعادل ميكروبي روده را بهبود می‌بخشند و باعث ارتقا عملكرد دستگاه گوارش می‌گردند. این میکروارگانیسم‌ها در دفع آسان مدفوع و رفع یبوست مؤثر هستند، اسهال ناشی از پاتوژنهای روده‌ای و مصرف داروها مانند آنتی‌بیوتیک‌ها را رفع می‌کند؛ التهاب دستگاه گوارش مانند التهاب روده را برطرف می‌کند و سندروم روده تحریک‌پذیر را بهبود می‌دهند.
تولید مواد مغذی موردنیاز بدن
پروبیوتیک‌ها از طریق ساخت مواد مغذی مانند ویتامین‌ها و اسیدهای آمینه، افزایش جذب املاح، افزایش جذب پروتئین و کاهش فعالیت آنزیم‌ها و میکروب‌های ضد تغذیه‌ای قادر بـه افـزايش ارزش تغذیه‌ای مواد غذايي در بدن هستند.
درمان عدم تحمل به لاکتوز
عدم تحمل به لاکتوز در اثر کمبود تولید آنزیم تجزیه‌کننده لاکتوز موجود در شیر و محصولات لبنی به وجود می‌آید. عدم تحمل لاکتوز باعث بروز علایمی مانند دل درد، نفخ و تهوع می‌شود. پروبیوتیک‌ها آنزیم لاکتاز را تولید می‌کنند و باعث هضم و تجزیه لاکتوز به قندهای دیگر می‌شوند.
ضد سرطان هستند
سرطان یک مشکل عمومی در جهان و متأثر از وراثت، تغذیه و تنش‌های محیطی است. مطالعات زیادی نشان داده است که پروبیوتیک‌ها دارای اثر ضد جهش و ضد سرطانی هستند و این امر امکانی برای درمان سرطان به روش سالم و با حداقل عوارض جسمی ایجاد کرده است. پروبیوتیک‌ها به چند طریق سلول‌های سرطانی را مهار و از رشد توده‌های سرطانی جلوگیری می‌کنند که عبارت‌اند از:
- اتصال پروبیوتیک‌ها به ترکیبات جهش‌زا و سرطان‌زا که مانع از جذب این ترکیبات در بدن می‌شوند. ترکیبات سمی متصل شده به پروبیوتیک‌ها تجزیه می‌شوند یا همراه با مدفوع از بدن دفع می‌گردند
- کاهش فعالیت آنزیم‌های مضر روده‌ای که قادر هستند ترکیبات پیش سرطان را به ترکیبات سرطان‌زا تبدیل کنند
- مهار کردن باکتری‌های مضر
- تحریک و تقویت سیستم ایمنی بدن
- تولید متابولیتهای پروبیوتیکی که با اثر بر سلول‌های اپيتليال و ایجاد مقاومت در برابر آنتی‌ژن‌های خارجی مانع از تکثیر سلول‌های سرطانی می‌شوند
- کاهش برخی ترشحات بدن مانند کاهش اسید صفراوی برای پیشگیری از سرطان روده
