کنترل دیابت با رژیم گیاه خواری چگونه امکان پذیر است؟
دیابت یکی از مهمترین بیماری‌هایی است که شیوع آن در سطح جهانی افزایش روزشماری دارد. با توجه به آمار ارائه‌شده از فدراسیون بین‌المللی دیابت حدود 416 میلیون نفر در سراسر جهان دیابت دارند و پیش‌بینی می‌شود که این تعداد تا سال 2040 به 642 میلیون نفر برسد.
برای درمان و کنترل دیابت روش‌های متعددی ازجمله درمان دارویی، سبک زندگی و رژیم غذایی متعدد توصیه‌شده است. رژیم غذایی از عوامل اصلی مدیریت دیابت است. رژیم غذایی گیاهخواری ازجمله رژیم‌هایی است که نشان داده می‌تواند در کنترل دیابت نقش بسیار مؤثری دارد. انجمن دیابت آمریکا (ADA) و انجمن دیابت کانادا (EASD ) با انتشار دستور عمل‌های جدید غذایی، اعمال رژیم غذایی گیاهخواری را در بیماران دیابتی توصیه کرده است.
اثرات الگوهای رژیم گیاهخواری در کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع 2، کنترل قند خون و پیشگیری از بیماری‌های همراه دیابت تمرکز مطالعات متعدد بوده و با نتایج مثبت و قابل قبولی همراه بوده است.
انواع رژیم گیاهخواری
رژیم‌های غذایی مبتنی بر گیاه، الگوهای غذایی هستند که عمدتاً شامل غذاهای فراوری نشده گیاهی می‌شود، اما ممکن است شامل مقدار کمی گوشت، ماهی، مرغ یا تخم‌مرغ باشد. انواع رژیم گیاهخواری عبارت‌اند از:
semi-vegetarian یا رژیم نیمه گیاهخواری:
در این رژیم مقدار کمی گوشت قرمز و به مقدار بیشتر ماهی، مرغ و تخم‌مرغ مصرف می‌شود.
pesco-vegetarian:
در این رژیم گوشت قرمز مصرف نمی‌کنند و مقداری ماهی و فراورده‌ای لبنی و دامی استفاده می‌شود
lacto-vegetarian:
در این رژیم شیر و فراورده‌های لبنی استفاده می‌شود
ovo-vegetarian:
در این رژیم تخم‌مرغ استفاده می‌شود
ovo-vegetarian lacto :
هر دو محصولات یعنی فراورده‌های لبنی و تخم‌مرغ استفاده می‌شود.
raw-food vegan :
در این رژیم مواد غذایی گیاهی بیش از 46 درجه سانتی‌گراد حرارت داده نمی‌شوند.
vegan:
در این رژیم گوشت، تخم‌مرغ و فراورده‌های لبنی استفاده نمی‌شوند.
پیشگیری و کنترل دیابت با رژیم گیاه خواری
بر اساس مطالعات اپیدمیولوژیک شيوع ديابت نوع 2 در ميان گياه‌خواران در مقايسه با افراد غيرگیاه‌خوار کمتر است، این کاهش خطر در ابتلا به دیابت را می‌توان به مصرف بالای فیبر غذایی، محدودیت پروتئین حیوانی و آهن هم و همچنین کنترل مؤثر وزن نسبت داد.
تأثیر گیاهخواری بر قند خون
رژیم‌های گیاهی، به‌ویژه رژیم وگان، ابزار مؤثر در کنترل گلیسمی هستند و این رژیم‌ها کنترل قند خون را به میزان بیشتری نسبت به کنترل رژیم‌های غذایی که برای بیماران مبتلابه دیابت توصیه می‌شود (مانند رژیم‌های غذایی مبتنی بر کربوهیدرات) بر بهبود کیفیت گلوکز خون تأثیر گذاشته‌اند. کنترل قند خون، پاسخ به انسولین را بهبود می‌بخشد.
سطح هموگلوبین گلیکوزیله (HbA1c) (که به‌عنوان شاخصی برای اندازه‌گیری گلوکوز در طولانی‌مدت است) پس از اعمال رژیم گیاهخواری تا 0.29 درصد کاهش پیدا می‌کند. این میزان کاهش نشان می‌دهد که بیماران می‌توانند یک رژیم غذایی گیاهی شامل سبزیجات، میوه، دانه‌های کامل و حبوبات را حتی قبل از مصرف داروهای دیابتی پیگیری کنند.
تأثیر رژیم گیاهخواری بر وزن بدن
وزن بدن به‌خودی‌خود یک عامل خطر قوی برای دیابت است. رژیم‌های گیاهخواری اغلب کالری کمتری نسبت به رژیم‌های غیر گیاهی دارند که می‌تواند به مدیریت وزن کمک کند. همچنین افرادی که تحت رژیم گیاهخواری قرار دارند، دارای شاخص‌های توده بدنی کم (BMI) نسبت به افرادی هستند که رژیم غذایی غیر گیاهخواری را دنبال می‌کنند. کاهش کلسترول LDL، کلسترول HDL، شاخص توده بدنی، کاهش سایز دور کمر و دور باسن همگی منجر به کاهش وزن می‌شوند.
وزن مناسب می‌تواند کنترل قند خون را بهبود بخشد و خطر ابتلا به عوارض دیابت را کاهش دهد؛ بنابراین منطقی است که یک رژیم غذایی مبتنی بر گیاه به‌طورکلی تأثیر زیادی بر سلامتی دارد.
تأثیر رژیم غذایی گیاهخواری بر بیماری‌های مرتبط با دیابت
بهبود مشکلات قلب و عروق
رابطه بین بیماری قلبی و دیابت بسیار قوی و اثبات‌شده است به‌گونه‌ای که 60 تا 70 درصد از بیمارانی که دیابت نوع دو دارند در اثر مشکلات قلبی فوت می‌کنند. خوردن یک رژیم مبتنی بر گیاه می‌تواند خطر ابتلا به مشکلات قلبی و بهبود دیابت نوع 2 را به‌طور همزمان کاهش دهد.
رژیم‌های گیاهی با بهبود عوامل خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، ازجمله لیپید سرم، غلظت گلوکز سرم و فشارخون سیستولیک و دیاستولیک، خطر مرگ‌ومیر ناشی از بیماری ایسکمیک قلبی را پایین می‌آورند. علاوه بر این، تنگی شرایین را در بیماران مبتلابه بیماری قلبی را رفع می‌کند.
رفع رتینوپاتی و نوروپاتی دیابتی
خطر ابتلا به دردهای نوروپاتی مربوط به دیابت در افرادی که یک رژیم گیاهی وگان با مکمل ویتامین B12 مصرف می‌کنند، به‌طور مؤثری کاهش می‌یابد. مسئله کمبود ویتامین B12 در رژیم غذایی گیاهخواری و همچنین تأثیر سوءمصرف داروی متفورمین در بیماران دیابتی بر کمبود این ویتامین باعث می‌شود که خطر ابتلا به عوارض مختلف دیابت ازجمله رتینوپاتی دیابتی (آسیب به شبکیه چشم)، نوروپاتی (اسیب به اعصاب) و شکستگی استخوان افزایش یابد؛ بنابراین استفاده از رژیم گیاهخواری وگان همراه با مصرف مکمل ویتامین B12 به‌طور مؤثری باعث رفع مشکلات مذکور می‌گردد.
بهبود مشکلات کلیوی
اعمال رژیم گیاهخواری با کاهش میزان مصرف پروتئین به مقدار 0.3 گرم بر کیلوگرم در روز باعث کاهش مقدار مناسب کراتینین موجود در خون و کاهش سطح پروتئین ادرار می‌گردد؛ بنابراین اعمال رژیم گیاهخواری با محدودیت بالای مصرف گوشت به کاهش احتمال ابتلا به نارسایی کلیه منجر می‌شود.
کاهش خطر ابتلا به سایر بیماری‌ها
رژیم گیاهخواری با کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های دیگر ازجمله برخی از انواع سرطان، بیماری فشارخون و آب‌مروارید همراه است.
چگونگی اعمال رژیم گیاهخواری در بیماران دیابتی
اکثر مطالعات کمترین خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در میان افرادی که رژیم‌های گیاهی وگان را انتخاب کرده‌اند، گزارش می‌دهند. این ممکن است به این دلیل باشد که سایر رژیم‌ها مصرف تخم‌مرغ یا مقداری گوشت قرمز وجود دارد و مصرف تخم‌مرغ و گوشت با خطر ابتلای بیشتر به دیابت نوع دو ارتباط دارد.
برای اعمال رژیم گیاهخواری نباید به‌یک‌باره مصرف گوشت، تخم‌مرغ و فراورده‌های حیوانی را قطع کرد بلکه می‌توان برای یک شروع خوب از کاهش تدریجی منابع حیوانی استفاده کرد. به‌عنوان‌مثال شروع با اعمال یک روز رژیم در هفته، کاهش مصرف گوشت در وعده‌های غذایی از 8 اونس به 6 اونس و پر کردن بشقاب با میوه‌ها و سبزیجات بیشتر برای جلوگیری از گرسنگی.
