کم‌خونی نوعی بیماری است که در آن گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین خون کم هستند. هموگلوبین پروتئینی (از یک قسمت پروتئینی به نام گلوبین و رنگدانه آهن دار به نام هم تشکیل‌شده است) است که در گلبول قرمز وجود دارد و مسئول حمل اکسیژن از ریه‌ها به بافت‌ها و دی‌اکسید کربن از بافت‌ها به ریه‌ها است. اگر تعداد گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین غیرطبیعی یا کم باشد، سلول‌های بدن اکسیژن کافی را به دست نمی‌آورند. بر اساس تقسیم‌بندی سازمان بهداشت جهانی شاخص ابتلا به کم‌خونی بر اساس هموگلوبین و هماتوکریت (نسبت حجم گلبول‌های قرمز به حجم کل خون) به شرح زیر است.
| سن و جنسیت | هموگلوبین HB (گرم در دسی لیتر) | هماتوکریت (HCT) |
| نوزاد تازه متولد شده | 22-17 | 68-55 درصد |
| کودک | 13-11 | 40-36 درصد |
| بزرگ‌سالان زن | 16-12 | 46-38 درصد |
| بزرگ‌سالان مرد | 18-14 | 54-42 درصد |
| زنان باردار | 14-10 | 46-30 درصد |
| میانسال زن | 13.8-11.7 | 47-35 |
| میانسال مرد | 14.9-12.4 | 51-37 |
نشانه‌های کم‌خونی در بدن
کم‌خونی با علائمی همراه است و به این دلیل رخ می‌دیدند که اعضای بدن نمی‌توانند آنچه را که لازم دارند، دریافت کنند و به‌درستی کار خود را انجام دهند. نشانه‌های کم‌خونی عبارت‌اند از: تپش قلب، تنگی نفس، سرگیجه، رنگ‌پریدگی، خستگی زودرس، ریزش مو، کاهش توانایی جسمی، تغییرات خلقی، کاهش تمرکز حواس و کاهش میزان یادگیری هستند.
تشخیص کم‌خونی
کم‌خونی می‌تواند با یک آزمایش خون ساده به نام شمارش کامل سلول‌های خونی (CBC) تشخیص داده شود. تست CBC چندین مؤلفه را اندازه‌گیری می‌کند که شامل:
- تعداد گلبول‌های سفید (WBC)
- تعداد گلبول‌های قرمز (RBC)
- هماتوکریت (Hct)
- هموگلوبین (Hbg)
- حجم متوسط یک گلبول قرمز (MCV)
- میانگین متوسط وزن هموگلوبین در یک گلبول قرمز (MCH)
- میانگین غلظت هموگلوبین سلولی (MCHC)
- گستره توزیع گلبول‌های قرمز (RDW)
- شمارش پلاکت Plt) )
- متوسط حجم پلاکت (MPV)
علت کم‌خونی
هر فرایندی که طول عمر طبیعی یک گلبول قرمز را مختل کند، ممکن است باعث کم‌خونی شود.
طول عمر طبیعی گلبول قرمز معمولاً حدود 120 روز است. گلبول‌های قرمز در مغز استخوان ساخته می‌شوند.
کم‌خونی عمدتاً از طریق دو مسیر اساسی ایجاد می‌شود:
- کم‌خونی ناشی از کاهش تولید گلبول قرمز یا هموگلوبین
- افزایش ازدست دادن و تخریب سلول‌های خون
MCV (Mean Corpuscular Volume) طبقه‌بندی متداول کم‌خونی بر اساس حجم گلبول‌های قرمز است که به سه دسته تقسیم می‌شود:
کم‌خونی میکروسیتیک:
- MCV کمتر از 80 فمتولیتر و حجم سلولی کم است.
- این کم‌خونی درنتیجه کمبود هموگلوبین است که موجب کوچک‌تر شدن گلبول‌های قرمز و کاهش حجم آن‌ها می‌شود؛ درنتیجه، شاخص MCV از محدوده طبیعی کمتر خواهد شد.
این کم‌خونی درنتیجه ی موارد زیر بروز می کند:
- کمبود آهن
- عادت ماهانه در زنان
- بیماری‌های هموگلوبین مانند اشکال در ساخت گلوبین و عدم اتصال آهن به هم (کم‌خونی سیدروبلاستیک)
کم‌خونی نورموسیتیک:
- MCV در محدوده 80 تا 100 فمتولیتر و حجم سلولی طبیعی است.
- هموگلوبین کاهش یافته ولی اندازه گلبول‌های قرمز طبیعی است.
- علت کم‌خونی نوموریستیک خونریزی، کم‌خونی وابسته به بیماری‌های مزمن و نارسایی مغز استخوان است.
کم‌خونی ماکروسیتیک:
- MCV بیشتر از فمتولیتر 100 و حجم سلولی بزرگ است.
- این نوع کم‌خونی به علت کمبود ویتامین B12 یا اسیدفولیک است.
درمان کم‌خونی
درمان کم‌خونی متفاوت است و بستگی به عامل وجود آورنده کم‌خونی دارد.
از عوامل ایجادکننده کم‌خونی می‌توان به کمبود عناصر ضروری بدن، خونریزی، ناهنجاری‌های ژنتیکی، بیماری‌ها، مسمومیت و مصرف دارو اشاره کرد.
شایع‌ترین علت آنمی، کمبود آهن است.
- خوردن مکمل‌های آهن و غذاهای حاوی آهن مانند جگر، گوشت قرمز بدون چربی، زرده تخم‌مرغ، میوه‌های خشک‌شده، عدس و لوبیا، سبزی‌ها سبز برگ‌پهن مانند اسفناج، کلم و یا غلات حاوی آهن غنی‌شده به تامین آهن مورد نیاز بدن کمک می‌کند.
- مصرف مواد خوراکی که جنب آهن را در بدن افزایش می‌دهد مانند مواد غذایی حاوی ویتامین Cدر مرکبات، کیوی، توت‌فرنگی، کلم و اسید مالیک و اسید تارتاریک در هویج، گوجه فرنگی، و شلغم
- مصرف مواد غذایی حاوی اسیدفولیک و ویتامین B12مانند مرغ، بوقلمون، ماهی، کلم بروکلی، تخمه آفتابگردان، مارچوبه، موز و سبزی‌ها تیره و برگ‌دار
- پرهیز از نوشیدن قهوه و چای و مواد غذایی کلسیم‌دار همراه با وعده‌های غذایی، زیرا که تانن موجود در چای و کلسیم موجود در لبنیات جذب آهن در بدن را دشوار می‌کنند.
درمان کم‌خونی ناشی از ناهنجاری‌های ژنتیکی مانند کم‌خونی داسی شکل، سرطان خون، سرطان مغز استخوان و … نیاز به تشخیص پزشک و درمان تخصصی دارد.
