کم کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) : بایدها و نبایدهای غذایی
کم کاری تیروئید چیست؟
تیروئید غده کوچک پروانه‌ای شکل در گلو است که وظیفه تولید هورمونهای تیروئیدی را برعهده دارد. هورمونهای تیروئیدی برای تنظیم سوخت و ساز بدن ضروری هستند. هیپوتیروئید و یا کم کاری تیروئید به این معنی است که این غده، کمتر از نیاز بدن هورمون تیروئید تولید میکند. به دنبال کم کاری تیروئید، سوخت و ساز بدن بیمار کاهش پیدا کرده و منجر به خستگی، کاهش وزن و برخی علائم دیگر میشود.
این بیماری بیشتر در زنان و افراد بالای 60 سال بروز پیدا میکند. با این حال، افراد در هر سنی ممکن است به این بیماری مبتلا شوند. برای درمان این بیماری، مصرف داروهای حاوی هورمون تیروئید مصنوعی تجویز میگردد.
تقریبا 90% موارد کم کاری تیروئید اولیه به دلیل تیروئیدیت هاشیموتو رخ میدهد. تیروئیدیت هاشیموتو یک بیماری خود ایمنی است که به دنبال آن سیستم ایمنی بدن به غده تیروئید حمله کرده و علیه سلول‌های آن آنتی بادی تولید میکند. از دیگر عوامل موثر در کم کاری تیروئید میتوان به کمبود ید، سابقه خانوادگی، مصرف داروهای خاص و جراحی برداشت بخشی از تیروئید اشاره کرد.
رژیم غذایی به تنهایی سبب درمان کم کاری تیروئید نمیشود اما میتواند تاثیر بسزایی در علائم کم کاری تیروئید داشته باشد. همچنین ترکیب رژیم غذایی مناسب در کنار درمانهای دارویی برای عملکرد بهتر غده تیروئید موثر است. برخی از غذاها سبب بهبود علائم شده و برخی دیگر ممکن است موجب تشدید بیماری شوند و یا با داروهای مورد نیاز برای درمان این بیماری تداخل داشته باشند.
در ادامه به توضیح تاثیر رژیم غذایی بر علائم کم کاری تیروئید، و غذاهای مفید و مضر مرتبط با این بیماری می‌پردازیم.
رژیم غذایی چه تاثیری بر کم کاری تیروئید دارد؟
تغییر رژیم غذایی سه نقش اصلی در کنترل شرایط دارد:
- مصرف مواد غذایی که حاوی مواد مغذی مانند سلنیوم، ید و روی هستند، میتوانند به حفظ عملکرد صحیح تیروئید کمک کنند.
- برخی از مواد غذایی اثر منفی بر عملکرد تیروئید داشته و مصرف آنها سبب تشدید علائم کم کاری تیروئید میشود.
- برخی از مواد غذایی و مکمل‌ها با داروهای موثر در جذب تیروئید تداخل داشته و بنابراین کاهش مصرف این مواد غذایی میتواند در بهبود عملکرد تیروئید موثر باشد.
در کم کاری تیروئید سوخت و ساز بدن کاهش پیدا میکند. به همین دلیل میتواند منجر به افزایش وزن شود. برنامه غذایی مناسب و همچنین حفظ تحرک میتواند به بیمار جهت کنترل وزن و افزایش سطح انرژی کمک کند. در ادامه با مواد معدنی خاصی که برای بیماران مبتلا به کم کاری تیروئید موثر هستند و مواد غذایی حاوی آنها آشنا میشوید.
ید:
ید یک ماده معدنی ضروری برای ساخت هورمون تیروئید است که در بدن ساخته نمیشود؛ بنابراین باید از طریق مصرف مواد غذایی دریافت شود. کمبود ید سبب بزرگی غده تیروئید شده که اصطلاحا گواتر نامیده میشود.
مواد غذایی حاوی ید شامل:
– لبنیات
– نمک طعام ید دار
– ماهی آب شور
– جلبک دریایی
– تخم مرغ
توجه به این نکته ضروری است که مصرف بیش از اندازه ید میتواند سبب تشدید علائم کم کاری تیروئید و همچنین پرکاری تیروئید گردد. اضافه کردن ید به رژیم غذایی در افراد مبتلا به مشکلات تیروئیدی باید تحت نظر پزشک انجام گیرد.
سلنیوم
سلنیوم ریز مغذی موجود در مواد غذایی است که نقش به سزایی در تولید هورمون تیروئیدی داشته و دارای خاصیت آنتی اکسیدانی هم میباشد. همچنین بافت غده تیروئید دارای سلنیوم است.
در مقاله مروری در سال 2017 نشان داده شده که حفظ سطح سلنیوم از ابتلا به بیماریهای تیروئیدی جلوگیری کرده و سبب بهبود سلامت بدن میشود.
مواد غذایی حاوی سلنیوم شامل:
- بادام برزیلی
- تن ماهی
- میگو
- گوشت گاو
- بوقلمون
- تخم مرغ
- جودوسر
- نان گندم
مصرف مکملهای حاوی سلنیوم باید با نظر پزشک انجام شود. چرا که این ماده معدنی در مقادیر بالا سمی خواهد بود.
روی
روی (زینک) یکی دیگر از مواد معدنی است که نقش مهمی در ساخت هورمونهای تیروئیدی دارد. در مطالعه‌ای نشان داده شد که مصرف مکمل روی به تنهایی و یا در ترکیب با سلنیوم سبب بهبود عملکرد غده تیروئید در زنان مبتلا به کم کاری تیروئید میگردد.
مواد غذایی حاوی روی شامل:
- صدف خوراکی
- گوشت گاو
- خرچنگ
- غلات غنی شده
- گوشت خوک
- گوشت مرغ
- حبوبات
- دانه کدو حلوایی
- ماست
از خوردن چه غذاهایی باید اجتناب کرد؟ و چرا؟
ترکیبات موجود در بعضی از مواد غذایی موجب تداخل در عملکرد تیروئید میشوند. با وجودی که این مواد غذایی غیر مجاز نیستند، اما کاهش مصرف آنها سبب بهبود علائم خواهد شد.
مواد غذایی حاوی گواتروژن
گواتروژنها ترکیباتی هستند که در صورت مصرف بیش از حد، سبب اختلال عملکرد غده تیروئید میشوند. این ترکیبات با از طریق مهار توانایی استفاده از ید و ورود ید به هورمونهای تیروئیدی در تشدید کم کاری تیروئید نقش دارند. با این حال، گواتروژن موجود در مواد غذایی با پختن از بین میرود.
مواد غذایی حاوی گواتروژن معمولا سبزیجات چلیپایی هستند و شامل:
- کلم سبز
- کلم بروکسل
- کلم برگ
- بروکلی
- بروکلی رابی
- گل کلم
- کلم پیچ
سویا
محققان دریافتند که مصرف سویا میتواند موجب اختلال در تولید و جذب هورمونهای تیروئیدی شود. در یک مطالعه، زن 72 ساله پس از مصرف نوشیدنی حاوی مقدار زیاد سویا پس از 6 ماه دچار کمکاری شدید تیروئید گردید. به این ترتیب، وضعیت بیمار پس از قطع مصرف این نوشیدنی و استفاده از داروهای جایگزین هورمون تیروئید بهبود یافت. با این وجود تحقیقات بیشتری برای شناخت اثرات سویا بر عملکرد غده تیروئید مورد نیاز است.
موارد غذایی حاوی سویا شامل:
- شیر سویا
- لوبیای سبز سویا
- توفو (پنیر سویا)
- میسو (خمیر سویا)
گلوتن
گلوتن ترکیب پروتئینی است که در غلاتی مانند گندم، جو و چاودار یافت میشود. این ماده به تنهایی بر عملکرد تیروئید تاثیر نمیگذارد. با این حال، ممکن است برای بیماران مبتلا به تیروئیدیت هاشیموتو مضر باشد چرا که این بیماران مستعد ابتلا به بیماری سلیاک هستند. همچنین مطالعات نشان داد که حذف گلوتن از رژیم غذایی بیماران مبتلا به هاشیموتو که علائم بیماری سلیاک نداشتند، سبب بهبود کارآیی غده تیروئید گردید. در بیماری سلیاک، مصرف گلوتن منجر به التهاب مزمن و آسیب رودهی کوچک میشود. درمان بیماری سلیاک با مصرف مواد غذایی فاقد گلوتن انجام میگیرد. درصورتی که بیماران مبتلا به کم کاری تیروئید پس از مصرف مواد غذایی حاوی گلوتن علائم گوارشی داشته باشند، باید از نظر بیماری سلیاک بررسی شده و در صورت ابتلا به این بیماری از مصرف غذاهای حاوی گلوتن خودداری کنند.
غذاهای فراوری شده
کاهش مصرف موادغذایی فراوری شده و قندی میتواند به بهبود علائم، کنترل وزن و افزایش بهبودی عمومی کمک کند
از جمله مواد غذایی فراوری شده شامل:
- فست فود
- هات داگ
- دونات
- کیکها
- بیسکوییتها
دیگر نکات مرتبط با رژیم غذایی بیماران مبتلا به کم کاری تیروئید
توجه به این نکته ضروری است که جذب داروی تیروئید در حالت ناشتا بیشتر است. دارو را حداقل نیم ساعت قبل از صبحانه و یا 3 تا 4 ساعت پس از شام، مصرف کنید. همچنین پس از استفاده از داروی تیروئید، به مدت 4 ساعت از مصرف غذاهای حاوی آهن و یا کلسیم خودداری کنید. مصرف داروها و مکملهای زیر با جذب داروهای تیروئیدی تداخل دارد:
- آنتیاسید و یا کاهندهی اسید
- شیر و مکمل کلسیم
- مکمل آهن
- غذاهای با فیبر بالا مانند سبوس، میله فیبر، نوشیدنی حاوی فیبر
- مواد غذایی با مقدار زیاد ید
- غذاهای حاوی سویا
نکاتی برای کاهش وزن بیماران مبتلا به کم کاری تیروئید
بیماران مبتلا به کم کاری تیروئید به دلیل کاهش سوخت و ساز بدن، نسبت به افراد سالم به راحتی دچار افزایش وزن میشوند. داشتن رژیم غذایی سالم شامل میوهها، سبزیجات، پروتئین و چربی سالم سبب کنترل وزن بیمار میگردد. از آنجایی که این غذاها حاوی مقدار زیادی مواد مغذی هستند، مصرف آنها سبب سیری طولانیمدت میشود. علاوه بر این، انجام ورزشهای هوازی و تمرینات قدرت بدنی به صورت منظم و با شدت متوسط تا زیاد میتواند سبب افزایش سوخت و ساز و کاهش وزن گردد. همچنین فعال بودن سبب بهبود سطح انرژی بدن و کیفیت خواب میشود. علاوه بر این، درمان با داروهای تیروئید میتواند تا حدی (حدودا 10 درصد) سبب کاهش وزن شود.
12 علامت و نشانه کم کاری تیروئید
کاهش میزان هورمون تیروئید سبب ایجاد طیف وسیعی از علائم و نشانهها از تغییرات عملکرد ذهن تا مشکلات گوارشی میگردد. ممکن است در مراحل اولیهی بیماری، علائمی مشاهده نشود. با این وجود، در صورت عدم درمان، این بیماری مشکلات شدیدی مانند ناباروری و بیماریهای قلبی ایجاد میکند. در این مقاله، به 12 علامت و نشانهی بیماری کم کاری تیروئید پرداخته شده است. همچنین درمورد میزان شیوع این بیماری و زمان مراجعه به پزشک بحث میکنیم.
- خستگی
خستگی یکی از شایعترین مشکلات بیماران مبتلا به کم کاری تیروئید است. شدت خستگی به حدی است که بیمار توانایی انجام کارهای معمول روزانه را ندارد. خستگی صرف نظر از مقدار خواب فرد یا چرت روزانه اتفاق میافتد. درمان کم کاری تیروئید معمولا منجر به بهبود سطح انرژی و عملکرد بیمار خواهد شد.
- کاهش وزن
هورمونهای تیروئیدی در تنظیم وزن بدن، جذب غذا و متابولیسم چربی و قند نقش دارند. در بیماران مبتلا به کم کاری تیروئیدی افزایش وزن و شاخص توده بدنی (BMI) مشاهده میشود. حتی موارد خفیف کم کاری تیروئید هم میتوانند منجر به افزایش وزن و چاقی شود. در این بیماران پف صورت همراه با افزایش وزن دیده میشود.
- درد عضلات و مفاصل
کم کاری تیروئید میتواند تاثیرات مختلفی بر عضلات و مفاصل بیماران داشته باشد. از جمله:
– درد
– سفتی
– تورم مفاصل
– حساسیت به فشار و لمس
– خستگی
بررسیها نشان میدهد که ارتباط مهمی بین بیماری تیروئیدی و رماتیسم مفصلی وجود دارد. رماتیسم مفصلی از جمله بیماریهای خودایمنی است که منجر به تورم و درد مفاصل میگردد. درمان موثر میتواند به کاهش علائم بیماران کمک کند.
- تغییرات خلق و خو و حافظه
موارد زیر درصورت عدم درمان بیماران مبتلا به کم کاری تیروئید معمول است:
- اضطراب
- افسردگی
- بیعلاقگی و یا احساس بیتفاوتی
- اختلال در عملکرد حافظه
- کاهش توجه و تمرکز
- بیحوصلگی
- کمصحبتی
نشانههای فوق به این دلیل اتفاق میافتند که مغز برای عملکرد صحیح به هورمون تیروئید نیازمند است. مطالعات نشان میدهند که کاهش سطح هورمونهای تیروئیدی منجر به تغییرات ساختار و عملکرد مغز میشوند. این تغییرات پس از درمان بیمار برگشتپذیر هستند.
- احساس سرما
از آنجایی که کمکاری تیروئید منجر به کاهش سوخت و ساز بدن میشود، دمای بدن فرد بیمار کاهش پیدا میکند. به این ترتیب، ممکن است برخی از بیماران با سطح پایین هورمونهای تیروئیدی دائما احساس سرما کنند و تحمل سرما در این افراد سخت باشد. این میزان از احساس سرما ممکن است پایدار بوده و حتی درصورت حضور در اتاق گرم و یا در تابستان هم اتفاق بیفتد. در این بیماران معمولا دست و پاها سرد بوده و همچنین سرما را در همهی قسمتهای بدن خود احساس میکنند. این علائم مختص کم کاری تیروئید نیست و مشکلات گردش خون و یا کمخونی هم میتواند سبب احساس سرما شوند.
- یبوست
گوارش یکی دیگر از مشکلات بیماران مبتلا به کمکاری تیروئید است. مطالعات نشان میدهند که کم کاری تیروئید میتواند سبب مشکلات در حرکات روده، فعالیت معده، رودهی کوچک و کولون شود. این تغییرات گوارشی منجر به یبوست میگردند. به طور معمول پزشکان یبوست را به صورت حرکات رودهای کمتر از 3 بار در هفته توصیف میکنند. ممکن است بیمار مشکلاتی مانند مدفوع سفت، اختلال در دفع و عدم تخلیهی کامل داشته باشد.
- افزایش سطح کلسترول
هورمونهای تیروئیدی نقش مهمی در کاهش کلسترول اضافی از طریق کبد دارند. به همین دلیل در کم کاری تیروئید سطح کلسترول افزایش پیدا میکند. مطالعات نشان میدهند که حداکثر 13 درصد بیماران با سطح کلسترول بالا، کم کاری تیروئید دارند. در نتیجه، متخصصان پیشنهاد میکنند که افراد با کلسترول بالا، برای کم کاری تیروئید مورد بررسی قرار گیرند. درمان مشکلات تیروئیدی میتواند به کاهش سطح کلسترول حتی در افرادی که داروهای کاهندهی کلسترول استفاده نمیکنند، موثر باشد.
- کاهش ضربان قلب
ممکن است تعداد ضربان قلب در بیماران مبتلا به کم کاری تیروئید کاهش یابد که اصطلاحا بردی کاردی نامیده میشود. کاهش سطح هورمونهای تیروئیدی میتواند اثرات مختلفی بر قلب داشته باشد که شامل:
- تغییرات فشار خون
- تغییرات ریتم قلبی
- کاهش الاستیسیته شریانها
برادی کاردی منجر به خستگی، گیجی و مشکلات تنفسی میشود. در صورت عدم درمان، این مشکل قلبی منجر به مشکلات جدی مانند افزایش یا کاهش فشار خون و یا نارسایی قلبی میگردد.
- ریزش مو
عدم درمان بیماریهای هورمونی، از جمله مشکلات تیروئیدی میتواند با منجر به ریزش مو همراه باشد. به این دلیل که هورمونهای تیروئیدی نقش مهمی در رشد و سلامتی فولیکولهای مو دارند. کم کاری تیروئید میتواند منجر به ریزش موهای سر، ابرو، پاها و دیگر قسمتهای بدن گردد. افراد مبتلا به مشکلات تیروئیدی مستعد آلوپسی هستند. آلوپسی یک مشکل خود ایمنی است که منجر به از دست دادن تکهای مو میشود.
- خشکی پوست و مشکلات مو و ناخن
کم کاری تیروئید میتواند تاثیرات زیادی بر پوست داشته باشد. از جمله:
- خشکی و زبری پوست
- رنگ پریدگی
- پوست نازک و فلس مانند
در بیماران مبتلا به کم کاری تیروئید موها خشک، شکننده و زبر شده و همچنین ناخنها نازک شده و به راحتی میشکنند. معمولا این علائم پس از شروع درمان با هورمونهای تیروئیدی برطرف میشوند.
- گواتر
به بزرگ شدن غده تیروئید گواتر گفته میشود که به صورت تورم در زیر گردن تظاهر پیدا میکند. علائم گواتر شامل:
- سرفه
- گرفتگی صدا
- مشکلات بلع و تنفس
بسیاری از مشکلات تیروئیدی منجر به گواتر میشوند شامل: کمبود ید و تیروئیدیت هاشیموتو. تیروئیدیت هاشیموتو یک بیماری خودایمنی است که سبب آسیب غده تیروئید و توقف تولید هورمونهای تیروئیدی میگردد.
- تغییرات قاعدگی
در افراد مبتلا به کمکاری تیروئید، قاعدگی سخت و نامنظم و یا لکه بینی در فواصل سیکل قاعدگی دیده میشود. براساس انجمن تحقیقات چرخه قاعدگی، علت این تغییرات، اثر کم کاری تیروئید بر هورمونهای موثر بر قاعدگی است. مانند:
- اختلال در دتوکسیفیاسیون استروژن
- کاهش مقدار گلوبین باند شده به هورمون جنسی (SHBG)
این بیماری چقدر شایع است؟
براساس گزارش سازمان دیابت و بیماریهای گوارشی و کلیوی، در ایالات متحده آمریکا کم کاری تیروئید در 6/4 درصد از افراد با حداقل 12 سال سن اتفاق میافتد. با این وجود، بیشتر افراد مبتلا، علائم کمی دارند. کم کاری تیروئید بیشتر در زنان و افراد بالای 60 سال دیده میشود.
دیگر فاکتورهای خطر این بیماری شامل:
- افراد با سابقه خانوادگی بیماریهای تیروئیدی
- سابقه جراحی تیروئید و یا پرتو درمانی گردن و یا قفسه سینه
- بارداری
- دیگر مشکلات مانند سندرم ترنر، سندرم شوگرن، سندرم داون و یا بیماریهای خودایمنی خاص
کم کاری تیروئید چه تاثیری بر بارداری دارد؟
بارداری در زنان مبتلا به کم کاری تیروئید با چالشهایی همراه است. کاهش عملکرد تیروئیدی در دوران بارداری منجر به موارد زیر میشود:
- کم خونی
- سقط جنین
- پره اکلمپسی
- مرده زایی
- کاهش وزن نوزاد هنگام تولد
- اختلال در رشد مغزی
- نقایص هنگام تولد
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
بیماران باید درصورت مشاهدهی خستگی غیرمنتظره یا نشانههای دیگر مرتبط با کم کاری تیروئید به پزشک مراجعه کنند. در غیر این صورت، در صورت عدم درمان، مشکلات جدی مانند ناباروری، چاقی و بیماریهای قلبی اتفاق میافتد. پزشک برای بررسی سطح هورمونهای تیروئیدی درخواست آزمایش خون میدهد. درمان کم کاری تیروئید از طریق تجویز هورمونهای مصنوعی انجام میشود. این روش درمانی درصورت رعایت دوز درمانی مناسب ایمن و موثر میباشد.
خلاصه
کم کاری تیروئید یک مشکل نسبتا شایع است به گونهای که در ایالات متحده آمریکا از هر 100 نفر، 5 فرد به این بیماری مبتلا هستند. کم کاری تیروئید زمانی ایجاد میشود که غده تیروئید قادر به تولید مقدار کافی هورمون تیروئیدی نیست. از آنجایی که هورمونهای تیروئیدی برای عملکرد طبیعی بخشهای مختلف بدن ضروری است، کاهش سطح این هورمون میتواند سبب ایجاد طیف وسیعی از علائم گردد.
علائم شایع بیماری شامل:
- خستگی
- افزایش وزن
- تغییرات خلق و خو و حافظه
- احساس درد در عضلات و مفاصل
توجه به این نکته ضروری است که بیماران در صورت مشاهدهی این علائم و یا علائم دیگر به منظور ارزیابی و درمان به پزشک مراجعه کنند. پزشکان میتوانند قرصهای جایگزین هورمون را جهت درمان سطح پایین هورمون تیروئیدی تجویز کنند.
منابع
https://www.medicalnewstoday.com/articles/324819
https://www.healthline.com/nutrition/hypothyroidism-diet
https://www.healthline.com/health/hypothyroidism/symptoms-treatments-more
