کم خونی هنگامی اتفاق می‌افتد که تعداد گلبولهای قرمز خون سالم در بدن شما کمتر از حد طبیعی باشد. گلبولهای قرمز خون اکسیژن را به تمام بافت‌های بدن منتقل می‌کنند، بنابراین اگر تعداد گلبولهای قرمز پایین باشد نشان‌دهنده این است که مقدار اکسیژن خون شما کمتر از حد مجاز است.
بسیاری از علائم کم خونی ناشی از کاهش اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها و اندام‌های حیاتی بدن می‌باشد. کم‌خونی با توجه به میزان هموگلوبین که همان پروتئین موجود در سلول‌های قرمز خون است اندازه‌گیری می‌شود و اکسیژن را از ریه‌ها به بافت‌های بدن می‌رساند.
بیش از 1.6 میلیارد نفر در سراسر جهان دچار کم‌خونی هستند. زنان و افرادی که بیماری‌های مزمن مانند سرطان دارند بیشتر در خطر ابتلا به کم خونی هستند.
علائم کم خونی
اگر میزان کم خونی جزئی باشد ممکن است علائمی نداشته باشید. با بدتر شدن کم‌خونی علائم ممکن است ظاهر شده و یا بارزتر شوند. این علائم می‌تواند شامل:
- خستگی یا کوفتگی
- ضعف
- رنگ‌پریدگی پوست
- سرگیجه یا سبکی سر
- تپش قلب سریع (تاکی کاردی)
- نفس تنگی
- زردی (بعضی از انواع کم خونی‌ها باعث زردی پوست می‌شوند)
کم خونی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک با توجه به سوابق پزشکی و خانوادگی، معاینه فیزیکی و نتایج آزمایشات و اقدامات انجام شده، کم خونی را تشخیص می‌دهد. از آنجا که کم‌خونی ممکن است علائمی نداشته باشد، این احتمال وجود دارد که هنگام بررسی بیماری دیگری در شما، پزشک متوجه ابتلای شما به بیماری کم‌خونی شود.
سوابق پزشکی و خانوادگی
ممکن است پزشک از شما سوالاتی بپرسد تا متوجه علائم یا نشانه‌های شایع کم خونی شود. همچنین ممکن است بپرسد که آیا شما بیماری یا وضعیتی داشته‌اید که باعث کم‌خونی شود.
پزشک خود را در جریان هر نوع دارویی که مصرف می‌کنید، غذاهایی که معمولا می‌خورید و این که آیا عضوی از خانواده شما تا به حال کم خونی داشته است یا خیر بگذارید.
معاینه بدنی
پزشک شما را معاینه جسمی خواهد کرد تا میزان کم خونی شما را بفهمد و علل احتمالی بروز آن را متوجه شود. پزشک کارهای زیر را جهت معاینه انجام خواهد داد:
- به ضربان قلب شما گوش می‌دهد تا تپش قلب سریع یا نامنظم را تشخیص دهد.
- به صدای ریه‌ها گوش می‌دهد تا متوجه تنفس سریع یا ناموزون شود.
- شکم را لمس می‌کند تا متوجه اندازه کبد و طحال شود.
پزشک همچنین ممکن است لگن یا مقعد را معاینه کند تا منشاء احتمالی از دست رفتن خون را پیدا کند.
آزمایشات و روش‌های تشخیص
برای این که بفهمید چه نوع کم خونی دارید و شدت آن چه مقدار است ممکن است آزمایش‌های مختلف خون و آزمایشات یا روش‌های دیگری روی شما تست شود.
شمارش کامل سلول‌های خونی (CBC)
اغلب اولین آزمایشی که برای تشخیص کم خونی گرفته می‌شود، آزمایش شمارش کامل سلول‌های خون (CBC) است. توسط این آزمایش بسیاری از قسمت‌های خون شما اندازه‌گیری می‌شود. این آزمایش میزان هموگلوبین و هماتوکریت شما را بررسی می‌کند.
هموگلوبین، پروتئینی غنی از آهن در گلبول های قرمز خون است که اکسیژن را به بدن می‌رساند. هماتوکریت پارامتری برای اندازه‌گیری میزان فضایی است که گلبولهای قرمز در خون شما اشغال می‌کنند. پایین بودن سطح هموگلوبین یا هماتوکریت نشانه کم خونی است.
پزشک می‌تواند نتایج آزمایش شما را برایتان شرح دهد. آزمایش CBC همچنین تعداد گلبولهای قرمز خون، گلبولهای سفید خون و پلاکت‌ها را در خون شما بررسی می‌کند. در نتایج غیر عادی آزمایش می‌تواند نشانه کم‌خونی، اختلالات دیگر خونی، عفونت یا بیماری‌های دیگری وجود داشته باشد.
آزمایش CBC حجم متوسط هموگلوبین (MCV) را نیز بررسی می‌کند. MCV جهت اندازه‌گیری میانگین اندازه گلبولهای قرمز خون و پیدا کردن علائمی برای مشخص شدن علت کم‌خونی استفاده می‌شود. به عنوان مثال، در کم خونی حاصل از کمبود آهن، اندازه گلبولهای قرمز خون معمولاً کوچکتر از حد طبیعی است.
سایر آزمایش‌ها و روش‌ها
اگر نتایج CBC نشان دهد که شما کم خونی دارید، ممکن است آزمایش‌های دیگری نیز از شما گرفته شوند، مانند:
-
- الکتروفورز هموگلوبین: این آزمایش انواع مختلف هموگلوبین در خون شما را بررسی می‌کند و به تشخیص نوع کم‌خونی شما کمک می‌کند.
- شمارش تعداد رتیکولوسیت‌ها: این آزمایش تعداد گلبولهای قرمز جوان در خون شما را اندازه‌گیری می‌کند و نشان می‌دهد که آیا مغز استخوانتان با سرعت صحیح سلول‌های قرمز خون تولید می‌کند یا خیر.
- آزمایش تعیین سطح آهن در خون و بدن: این آزمایشات شامل آزمایش سرم آهن و فریتین سرم می‌شود. تست‌های تعیین سطح ترانسفرین و ظرفیت کل اتصال به آهن نیز سطح آهن را اندازه‌گیری می‌کنند.
از آنجا که کم خونی به دلایل زیادی اتفاق می‌افتد، ممکن است برای بررسی نارسایی کلیه، مسمومیت با سرب (در کودکان) و کمبود ویتامین (مانند کمبود ویتامین B12 و اسید فولیک) از شما آزمایش بگیرند.
اگر پزشک شما احتمال دهد که به دلیل خونریزی داخلی دچار کم‌خونی شده‌اید ممکن است چندین آزمایش را برای یافتن منبع خونریزی تجویز کند مانند آزمایش بررسی وجود خون در مدفوع که در مطب پزشک یا خانه انجام می‌شود.
پزشکتان می‌تواند یک کیت آزمایشگاهی به شما بدهد تا از مدفوع خود در خانه نمونه بردارید و آن را به مطب یا آزمایشگاه ارسال کنید. در صورت یافتن خون در مدفوع ممکن است آزمایشات دیگری برای یافتن منبع خونریزی انجام شوند.
یکی از این آزمایشات آندوسکوپی است. برای انجام این آزمایش از لوله‌ای با دوربین کوچک استفاده می‌شود تا لایه مخاطی دستگاه گوارش را بررسی کنند. همچنین ممکن است پزشک شما بخواهد آزمایشات مغز استخوان نیز بگیرد. این آزمایشات نشان می‌دهد که مغز استخوان شما سالم است یا خیر و آیا سلول‌های خونی کافی تولید می‌کند.
درمان کم خونی
درمانی که برایتان تجویز می‌کنند به نوع کم خونی شما بستگی دارد. دلایل مختلفی وجود دارند که ممکن است باعث کم خونی شما شده باشند پس به همین ترتیب درمان‌های مختلفی نیز وجود خواهند داشت.
- اگر کم خونی آپلاستیک داشته باشید، ممکن است از دارو، انتقال خون (که در آن از شخص دیگری خون می‌گیرید) یا پیوند مغز استخوان (که در آن سلول‌های بنیادی اهدا کننده را دریافت می‌کنید) برای درمان شما استفاده شود.
- اگر کم خونی همولیتیک داشته باشید، ممکن است به دارویی نیاز باشد که سیستم ایمنی بدن شما را تقویت کند. پزشک عمومی شما را به پزشک متخصص مشکلات خون ارجاع خواهد دهد.
- اگر علت کم خونی شما از دست دادن خون باشد، ممکن است برای یافتن علت آن و رفع مشکل خونریزی جراحی کنید. اگر کم خونی به خاطر کمبود آهن باشد، احتمالاً باید مکمل‌های آهن مصرف کرده و رژیم خود را تغییر دهید.
- درمان کم خونی داسی‌شکل با استفاده از مسکن‌ها، مکمل‌های اسید فولیک، آنتی‌بیوتیک‌های طولانی مدت یا اکسیژن درمانی انجام می‌شود.
- اگر کمبود ویتامین B12 یا فولات داشته باشید، برایتان مکمل تجویز می‌شود.
- تالاسمی معمولاً نیازی به درمان ندارد اما اگر شدید باشد، ممکن است به شما خون تزریق کرده، پیوند مغز استخوان یا جراحی انجام شود.
