تقریبا همه می دانیم که چاقی جدی‌ترین مشکل سلامتی قرن بیست و یکم است. این بیماری از کودکی شروع می‌شود، در بزرگ‌سالی پیشرفت می‌کند و منجر به مشکلات سلامتی متعدد می‌شود. عوامل ژنتیکی و مولکولی، سایر شرایط تشدید کننده و محرک‌های محیطی و رفتاری همگی در توسعه آن نقش دارند و در معالجه آن را نقش دارند.
دیابت
دیابت شرایطی است که توانایی بدن را برای پردازش قند خون مختل می‌کند. میزان قند خون طبیعی بین 70 تا 99 میلی‌گرم در دسی لیتر است، درحالی‌که فرد مبتلا به دیابت قند خون ناشتا بالاتر از 126 میلی‌گرم در دسی لیتر دارد.
مقاله پیشنهادی: پیش دیابت چیست؟
سه نوع عمده دیابت
دیابت نوع یک
به‌عنوان دیابت نوجوانان نیز شناخته می‌شود. این نوع دیابت زمانی اتفاق می‌افتد که بدن نتواند انسولین تولید کند. افراد مبتلا به دیابت نوع I وابسته به انسولین هستند، به این معنی که برای زنده ماندن باید روزانه انسولین مصنوعی مصرف کنند.
دیابت نوع دو
دیابت نوع 2 بر نحوه استفاده بدن از انسولین تأثیر می‌گذارد. درحالی‌که بدن هنوز انسولین ترشح می‌کند، برخلاف نوع اول، سلول‌های بدن به میزان طبیعی به آن پاسخ نمی‌دهند. طبق اعلام موسسه ملی دیابت و گوارش و بیماری‌های کلیوی، این نوع دیابت، رایج‌ترین نوع است و با چاقی ارتباط محکمی دارد.
دیابت حاملگی
این نوع در خانم‌ها در دوران بارداری رخ می‌دهد که به دلیل عوارضی که برای مادر و جنین دارد حتما باید در ارزیابی های دوره ای مادر قند خون او پایش شود و دیابت بارداری در صورت وجود کنترل شود.
چاقی چیست؟
چاقی به‌عنوان وزن اضافی بدن تعریف می‌شود. در دهه هشتاد میلادی، مفهوم شاخص توده بدنی (BMI) معرفی شد و نقاطی برای تعیین اضافه‌وزن و چاقی در مردان و زنان بزرگ‌سال ایجاد شد. مستقل از این واقعیت که مقادیر بالای BMI با علائم خطرناک برای عوارض و مرگ‌ومیر همراه است، انواع مختلفی از چاقی شرح داده‌شده است که مکمل رابطه ظاهری و پاسخ بین BMI و تأثیر آن بر سلامتی است.
برای سنجش شاخص توده بدنی خود اینجا کلیک کنید
انواع چاقی عبارت‌اند از:
چاقی اندرویدی یا سیبی شکل (شکمی)
چاقی ژینوئید یا گلابی شکل (چاقی گلوتئال)
انواع کمتر شناخته شده تری از چاقی هم وجود دارند. به‌عنوان‌مثال، افراد با وزن طبیعی که از نظر متابولیکی چاق هستند (MONW). این افراد دارای BMI طبیعی همراه با برخی از خصوصیات افراد چاق مانند مقاومت به انسولین، چربی مرکزی، سطح پایین لیپوپروتئین‌های با چگالی بالا یا همان کلسترول خوب (HDL) و مقادیر زیاد تری گلیسیرید و فشارخون بالا (HBP) هستند.
سندرم متابولیک
سندرم متابولیک یک دسته از شرایطی است که در کنار هم اتفاق می‌افتد و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، سکته مغزی و دیابت نوع 2 را افزایش می‌دهد. این شرایط شامل افزایش فشارخون، قند خون بالا، چربی اضافی بدن در اطراف کمر و سطح کلسترول غیرطبیعی یا تری گلیسیرید است.
داشتن تنها یکی از این شرایط به معنای ابتلا به سندرم متابولیک نیست؛ اما این بدان معنی است که شما خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری جدی دارید و اگر این شرایط ایجاد شود، احتمال بروز عوارض مانند دیابت نوع 2 و بیماری‌های قلبی بیشتر می‌شود.
سندرم متابولیک به‌طور فزاینده‌ای شایع است و تا یک‌سوم بزرگ‌سالان نیز مبتلا به آن هستند. اگر مبتلا به سندرم متابولیک یا هر یک از مؤلفه‌های آن هستید، تغییرات سبک زندگی می‌تواند به تأخیر بیفتد یا حتی از بروز مشکلات جدی برای سلامتی جلوگیری می‌کند.
بیشتر بخوانید: آیا شما سندروم متابولیک دارید؟
علائم
بیشتر اختلالات مرتبط با سندرم متابولیک علائم آشکاری ندارند. یکی از نشانه‌هایی که قابل‌مشاهده است، دور کمر بزرگ است و اگر قند خون شما زیاد است، ممکن است متوجه علائم و نشانه‌های دیابت مانند افزایش تشنگی و ادرار، خستگی و تاری دید باشید.
علل
سندرم متابولیک ارتباط نزدیکی با اضافه‌وزن یا چاقی و عدم تحرک دارد. همچنین با بیماری به نام مقاومت به انسولین ارتباط دارد. به طور معمول دستگاه گوارش شما غذاهایی را که می‌خورید تجزیه می‌کند. انسولین هورمونی است که توسط لوزالمعده شما ساخته‌شده و به شما کمک می‌کند تا قند وارد سلول‌ها شود تا به‌عنوان سوخت بدن شما استفاده شود.
افراد دارای اضافه‌وزن تمایل به ایجاد مقاومت در برابر انسولین دارند. انسولین هورمونی است که سطح قند خون را تنظیم می‌کند و قند را وارد سلول‌های بدن می‌کند. هنگامی‌که به انسولین مقاوم هستید، قند خون به‌طور مؤثر وارد سلول نمی‌شود. این منجر به قند خون زیاد در جریان خون می‌شود که این‌یکی از علائم دیابت نوع 2 است.
بیشتر افراد مبتلا به سندرم متابولیک نیز مقاومت به انسولین دارند. این بدان معنی است که بدن به‌درستی از انسولین استفاده نمی‌کند. تخمین زده می‌شود که 86٪ از افراد مبتلا به دیابت دارای سندرم متابولیک باشند.
عوامل زیر شانس ابتلا به سندرم متابولیک را افزایش می‌دهد.
سن: خطر ابتلا به سندرم متابولیک با افزایش سن بیشتر می شود.
چاقی: تحمل وزن بیش‌ازحد، به‌خصوص در شکم، خطر ابتلا به سندرم متابولیک را افزایش می‌دهد.
دیابت: اگر در دوران بارداری، مبتلا به دیابت هستید یا سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت نوع 2 را دارید، احتمال ابتلا به سندرم متابولیک بیشتر است.
بیماری‌های دیگر اگر تاکنون به بیماری کبد چرب غیرالکلی، سندرم تخمدان پلی کیستیک یا آپنه خواب مبتلا باشید، خطر ابتلا به سندرم متابولیک بیشتر است.
عوارض چاقی و سندرم متابولیک
ابتلا به سندرم متابولیک می‌تواند خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهد.
دیابت نوع 2
اگر برای کنترل وزن اضافی خود تغییر سبک زندگی ایجاد نکنید، ممکن است مقاومت به انسولین ایجاد کنید که این امر باعث افزایش قند خون شما می‌شود. سرانجام، مقاومت به انسولین می‌تواند منجر به دیابت نوع 2 شود.
بیماری قلبی و عروقی
کلسترول بالا و فشارخون بالا می‌تواند به ایجاد پلاک در شریان‌های شما کمک کند. این پلاک‌ها می‌توانند شریان‌های شما را باریک و سفت کنند که می‌تواند منجر به حمله قلبی یا سکته مغزی شود.
جلوگیری
داشتن شیوه زندگی سالم ممکن است از شرایطی که موجب سندرم متابولیک می‌شود جلوگیری کند.
یک سبک زندگی سالم شامل موارد زیر است:
- بیشتر روزها حداقل 30 دقیقه فعالیت بدنی داشته باشید
- خوردن مقدار زیادی سبزی، میوه، پروتئین بدون چربی و غلات کامل
- چربی و نمک اشباع را در رژیم غذایی خود محدود کنید
- حفظ وزن سالم
- ترک سیگار
سندرم متابولیک و مقاومت به انسولین
یکی از عوارض سندرم متابولیک مربوط به مقاومت به انسولین است. حدود یک‌سوم از بیماران مبتلا به سندرم متابولیک دارای حساسیت به انسولین طبیعی هستند. مقاومت به انسولین با غلظت انسولین پلاسمائی بالا نشان می‌دهد که بدن نمی تواند قند خون را به طور طبیعی کاهش دهد.
عوامل مؤثر بر این موضوع پیچیده هستند، یک ویژگی اصلی عدم پاسخ به انسولین در سطح سلول به دلیل تغییر در اتصال گیرنده یا مکانیسم‌های گیرنده است. مقاومت به انسولین ارتباط نزدیکی با اختلال در تحمل گلوکز، دیابت و خطر ابتلا به بیماری های قلبی دارد.
تأثیر چاقی و سندرم متابولیک بر دیابت
چاقی، سندرم متابولیک و دیابت نوع 2 سه بیماری به‌هم‌پیوسته هستند که تعدادی از مکانیسم‌های پاتوفیزیولوژیک را به اشتراک می‌گذارند و اغلب مشاهده می‌شوند که منجر به عوارض قلبی عروقی می‌شوند.
چاقی و سندرم متابولیک به سرعت در حال گسترش است. موثرترین راه، مربوط به اصلاح سبک زندگی است. درمان دارویی با هدف کنترل عوامل خطر (به‌عنوان‌مثال، فشارخون بالا، دیس لیپیدمی و ترومبوفیلی)، ناهنجاری‌های متابولیک و اضافه‌وزن نیز ضروری است.
کلام آخر
اگر می‌دانید حداقل یک درصد سندرم متابولیک دارید، از پزشک خود بپرسید که آیا برای سایر مؤلفه‌های این سندرم به آزمایش نیاز دارید یا خیر. اولین قدم اساسی کاهش وزن است.
این مرحله ظاهراً ساده (که در حقیقت دشوارترین کار است و بنابراین ممکن است کمترین نتیجه حاصل شود) اثرات مفیدی بسیاری را نشان داده است. باعث کاهش مرگ‌ومیر، پایین آمدن چربی، کاهش فشارخون و توده بطن چپ در فشارخون بالا و همچنین دیابت نوع دو می‌شود؛ بنابراین برای پیشگیری حتماً به پزشک مراجعه کنید.
