هورمون‌های سیری و گرسنگی (لپتین و گرلین) چگونه تغییر می‌کنند؟
میل به غذا خوردن تحت تأثیر عوامل مختلفی در بدن مثل فرهنگ و آداب و رسوم، ژنتیک، شرایط روحی، میزان فعالیت و… قرار می‌گیرد.
اشتها عمدتاً توسط هورمون‌های خاصی به نام هورمون‌های سیری و گرسنگی کنترل می‌شود. تنظیم هورمونی اشتها در قدم اول توسط هیپوتالاموس انجام می‌گردد. هورمون‌های سیری و گرسنگی شبیه سیگنال‌های هشداردهنده‌ای برای مغز عمل می‌کنند تا اطمینان حاصل کنند بدن به انرژی موردنیاز برای ادامه‌ی بقایش دسترسی دارد.
عدم تعادل در ترشح هورمون‌های سیری و گرسنگی می‌تواند منجر به چاقی، لاغری یا اختلالات خوردن گردد. دو هورمون مهم مؤثر در تنظیم اشتها لپتین و گرلین هستند.
لپتین
لپتین که نوعی هورمون سیری است توسط بافت چربی ساخته می‌شود و هر چه چربی بدن بیشتر گردد، لپتین بیشتری ساخته خواهد شد. لپتین باعث کاهش مصرف غذا و افزایش سوخت‌وساز بدن می‌شود.
شواهد حاکی از این است که لپتین می‌تواند ترشح دوپامین را کاهش دهد و از این طریق ولع فرد نسبت به خوردن را کنترل کند اما با گذشت زمان و طولانی شدن اضافه‌وزن و چاقی (پرخوری طولانی‌مدت) لپتین بیش‌ازحد ترشح می‌شود و بدن به‌نوعی در مقابل آن مقاوم شده و لپتین دیگر نمی‌تواند به‌خوبی اشتها را مهار کند.
گرلین
برخلاف لپتین، گرلین مترشحه از معده است که در شرایط گرسنگی آزاد می‌شود و فرد را تحریک به غذا خوردن می‌کند. نکته‌ی جالب درباره‌ی گرلین این است که در پاسخ به دیدن تصاویر غذا نیز ترشح می‌شود و فرد را به خوردن تحریک می‌کند. گرلین باعث آزادسازی دوپامین و تحریک اشتها می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که در افراد چاق علاوه بر مقاومت به لپتین، حساسیت به گرلین نیز افزایش پیدا می‌کند و بنابراین پرخوری ادامه می‌یابد.
اثر استرس بر هورمون‌های سیری و گرسنگی
تحقیقات نشان داده است که بین اختلالات خلقی و چاقی ارتباط وجود دارد، بنابراین دور از ذهن نیست که استرس، الگوهای غذا خوردن و وزن بدن را تحت تأثیر قرار بدهد.
در استرس‌های طولانی مدت، لپتین کاهش و گرلین افزایش می‌یابد. این اتفاق نقش مهمی در تغییرات اشتها دارد و موجب افزایش دریافت غذایی می‌گردد؛ بنابراین برای افراد درخطر چاقی روان‌درمانی و مقابله با استرس نقش بسزایی در تنظیم الگوی غذا خوردن دارد.
اثر کم‌خوابی بر هورمون‌های سیری و گرسنگی
کم‌خوابی از ویژگی‌های بارز جوامع امروزی است که غالباً بی‌ضرر تصور می‌شود. وجود نورهای مصنوعی باعث به حداقل رسیدن میزان خواب و به حداکثر رسیدن ساعات کاری شده است. در جوامع امروزی بسیاری افراد شب‌کار هستند و در طول روز می‌خوابند که منجر به کمبود خواب عمیق می‌گردد. کم‌خوابی باعث از رفتن تعادل بین سیستم‌های سمپاتیک و پاراسمپاتیک می‌شود. ترشح بسیاری از هورمون‌ها تحت تأثیر این عدم تعادل قرار می‌گیرد.
در مطالعه‌ای محققان برای شش روز افراد را ملزم به 4 ساعت خوابیدن در شبانه‌روز کردند و مشاهده شد که سطوح لپتین کاهش و گرلین افزایش‌یافته بود و اشتهای افراد مخصوصاً برای غذاهای پر کربوهیدرات بیشتر شده بود.
واضح است تنها عضوی که از خواب سود می‌برد مغز نیست بلکه تمام سیستم بدن است و با کم‌خوابی احتمال بروز چاقی بیشتر می‌شود.
اثر فعالیت بدنی بر هورمون‌های سیری و گرسنگی
مطالعات نشان داده‌اند که افزایش فعالیت بدنی با گذر زمان موجب تنظیم هورمون‌های سیری و گرسنگی می‌گردند درنتیجه فرد وعده‌های غذایی سبک‌تری را برمی‌گزیند.
اثر رژیم غذایی بر هورمون‌های سیری و گرسنگی
رژیم غذایی تأثیر بسزایی بر هورمون‌های سیری و گرسنگی دارد. همان‌طور که گفتیم پرخوری باعث ترشح بیشتر لپتین و البته مقاومت به آن می‌شود و گرسنگی باعث افزایش گرلین می‌گردد تا حدی که قبل از خوردن وعده‌ی غذایی مقدار گرلین در خون دو برابر می‌شود و به محض غذا خوردن کاهش می‌یابد.
مقدار، تکرر و ترکیب وعده غذایی بر سطوح خونی لپتین و گرلین اثر دارد. مسلماً هر چه غذا دیرتر از معده تخلیه بشود افزایش گرلین دیرتر اتفاق می‌افتد و درنتیجه اشتها کمتر می‌شود.
به‌طورکلی هر چه پروتئین و چربی وعده‌ی غذایی بیشتر و کربوهیدرات آن (مخصوصاً کربوهیدرات ساده مثل شکر) کمتر باشد ترشح گرلین دیرتر اتفاق می‌افتد. البته باید توجه داشت که چربی‌ها از منابع سالم از قبیل مغزها و روغن‌های گیاهی تأمین گردد و از مصرف غذاهای سرخ‌شده و فست فود اجتناب شود.
مطالعات نشان داده‌اند که افراد چاق حساسیت بیشتری به گرلین دارند و همچنین طی فاز کاهش وزن سطح گرلین در خون افزایش می‌یابد.
بنابراین پیش‌بینی می‌شود گرلین مسئول بسیاری از بازگشت‌های وزن پس از رژیم گرفتن است. تکرر وعده‌های غذایی به پایین ماندن گرلین کمک می‌کند و به همین منظور توصیه می‌شود در رژیم‌های کاهش وزن خوردن میان وعده‌های سالم فراموش نشود تا از پرخوری در وعده‌های بعدی جلوگیری گردد.
