علل دشواری دفع و روش‌های درمان آن
بسیاری از افراد گاهی با مشکل دفع دشوار مواجه می‌شوند. این مسئله معمولاً موقتی بوده و اغلب دلیلی برای نگرانی وجود ندارد. بااین‌حال، در برخی موارد حرکات روده‌ای ناخوشایند می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل مهم پزشکی باشد. درمان‌های مختلف و تغییر سبک زندگی می‌تواند در رفع مشکلات دفع مؤثر بوده و از تکرار آن جلوگیری کند. در این مقاله به بررسی علل احتمالی دشواری دفع مدفوع می‌پردازیم، همچنین در مورد گزینه‌های درمانی و زمان مراجعه به پزشک صحبت خواهیم کرد.
علت دشواری در دفع
دلایل زیادی برای مدفوع حجیم و دفع سخت و دردناک وجود دارد. گاهی ترکیبی از عوامل در بروز آن دخیل هستند. به‌طورمعمول مدفوع از مواد زائد و مواد هضم‌نشده تشکیل شده که با آب ترکیب شده و از طریق روده دفع می‌شود. برخی از دلایل دفع دشوار عبارت‌اند از:
یبوست علت دشواری در دفع
یبوست می‌تواند یکی از دلایل دفع دشوار باشد. بر طبق گزارشات موسسۀ ملی بیماری‌های دیابت، گوارش و کلیه، یبوست یک بیماری شایع است و در ایالات‌متحده حدود 16 فرد از هر 100 بالغ را درگیر می‌کند. این رقم در میان افراد 60 سال به بالا به 33 فرد از هر 100 نفر تغییر می‌کند.
علل احتمالی یبوست عبارت‌اند از:
- سن بالا
- کمبود فیبر در رژیم غذایی
- سفر
- عدم توجه به نیاز دفع
- کمبود آب بدن
- فقدان فعالیت بدنی
- تغییر در رژیم یا عادات غذایی
علائم یبوست می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- کمتر از سه بار اجابت مزاج در هفته
- مدفوع سفت، خشک یا ضخیم
- مشکل در دفع یا درد هنگام آن
- احساس دفع ناقص
گیرافتادگی مدفوع
گیر افتادگی یا سفت شدگی مدفوع (fecal impaction) وضعیتی است که در آن بدن قادر به انتقال مدفوع حجیم، خشک و سفت در طول رودۀ بزرگ یا راست‌روده نیست.
علل گیرافتادگی مدفوع می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- استفاده بیش‌ازحد از ملین‌ها
- برخی از داروهای مسکن
- عدم فعالیت بدنی به مدت طولانی
- تغییرات رژیم غذایی
- یبوست درمان‌نشده
علائم می‌تواند شامل ناتوانایی در دفع، درد معده یا کمر، مشکل در دفع ادرار، حالت تهوع، استفراغ، نشت اسهال و تغییر در تنفس یا تپش قلب باشد. عدم درمان گیرافتادگی مدفوع می‌تواند خطرناک باشد، بنابراین در صورت داشتن این علائم سریعاً به پزشک مراجعه کنید.
انسداد روده یک علت دشواری در دفع
انسداد روده یک بیماری خطرناک و جدی است که در آن انسداد بخشی از روده مانع روند طبیعی هضم می‌گردد و در نتیجه انتقال مدفوع به راست‌روده را دشوار یا غیرممکن می‌سازد.
برخی از دلایل احتمالی انسداد روده عبارت‌اند از:
- اجسام خارجی در روده‌ها
- پیچ‌خوردگی یا زائده غیرطبیعی در روده
- بیماری التهابی روده
- تومور
- اثر زخم پس از جراحی یا عفونت
- فتق روده
علائم انسداد روده می‌تواند شامل درد یا گرفتگی شدید معده، استفراغ، تورم معده یا احساس پری معده، یبوست، ناتوانایی در دفع گاز معده و وجود صداهای بلند در معده باشد. انسداد روده یک وضعیت اضطراری است و فرد بلافاصله نیازمند مداخلات پزشکی خواهد بود.
کم‌کاری تیروئید
غدۀ تیروئید افراد مبتلا به کم‌کاری تیروئید قادر به تولید هورمون کافی نیست که این مسئله بر بسیاری از عملکردهای بدن تأثیر می‌گذارد.
کم‌کاری تیروئید می‌تواند باعث یبوست شود. علائم دیگر می‌تواند شامل ضعف و خستگی، خشکی پوست و مو، عدم تحمل سرما، افسردگی و افزایش بی‌دلیل وزن بدن باشد. کم‌کاری تیروئید بیشتر در خانم‌ها و افراد بالای 60 سال مشاهده می‌شود.
سندرم رودۀ تحریک‌پذیر (IBS)
سندرم رودۀ تحریک‌پذیر نوعی بیماری گوارشی است که منجر به ناراحتی در ناحیۀ شکم و تغییرات مکرر در حرکات روده می‌شود. علائم سندرم رودۀ تحریک‌پذیر می‌تواند شامل دل‌درد، یبوست، اسهال، نفخ شکم ، وجود مخاط در مدفوع، سردرد، تهوع و خستگی باشد. علل ابتلا به سندرم رودۀ تحریک‌پذیر به‌طور کامل مشخص نیست اما عواملی مانند استرس، برخی از غذاها یا نوشیدنی‌های خاص، عفونت باکتریایی یا رشد بیش‌ازحد روده و اختلالات مربوط به سلامت روان می‌توانند در آن دخیل باشند. برخی افراد از طریق تغییر رژیم غذایی، سبک زندگی و کنترل استرس می‌توانند علائم را تا حدی کنترل نمایند.
بی‌اختیاری دفع
بی‌اختیاری دفع نوعی اختلال مربوط به کودکان بالای 4 سال است که باعث می‌شود کودک قادر به کنترل حرکات رودۀ خود نباشد و معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که مدفوع فشرده در رودۀ بزرگ و راست‌روده جمع می‌شود و مدفوع مایع در اطراف نشت کرده و لباس را آلوده می‌کند. یبوست مزمن و طولانی‌مدت می‌تواند باعث ایجاد بی‌اختیاری دفع شود. گاهی نیز ممکن است مشکلات و مسائل عاطفی در بروز آن دخیل باشد. بی‌اختیاری دفع می‌تواند برای والدین نگران‌کننده و برای کودک شرم‌آور باشد اما صبر و پیروی از راهکارهای درمانی معمولاً منجر به درمان موفقیت‌آمیز خواهد شد. علائم بیماری شامل:
- آلودگی لباس یا بی‌اختیاری اجابت مزاج
- مدفوع دردناک و دشوار
- مدفوع حجیم که ممکن است توالت را مسدود کند
- نشت مدفوع مایع
بارداری می تواند علت دشواری در دفع باشد .
- یبوست یک از علائم رایج بارداری است که می‌تواند به دلایل زیر باشد:
- تغییر هورمون‌های اثرگذار بر دستگاه گوارش
- فشار کودک در حال رشد بر روده‌ها
- کاهش فعالیت بدنی
- تغییر رژیم غذایی
داروها
برخی از داروها و مکمل‌ها می‌توانند علت دشواری در دفع شوند از جمله می‌توان به داروهای ضد اسید دارای آلومینیوم و کلسیم، داروهای ضد تشنج، مسدودکننده‌های کانال کلسیم، داروهای ادرارآور، مکمل‌های آهن، داروهای پارکینسون، مخدرها، داروهای درمان گرفتگی عضلات و برخی از داروهای ضدافسردگی اشاره کرد.
درمان‌های خانگی
افراد با ایجاد تغییر در برنامۀ روزمره و سبک زندگی خود می‌توانند تا حدی بر مشکلات مربوط به مدفوع حجیم و دفع دشوار فائق آیند، برخی از این تغییرات عبارت‌اند از:
- افزایش مصرف فیبر با مصرف میوه، سبزیجات، غلات سبوس‌دار، حبوبات و آجیل
- افزایش مصرف آب
- اجتناب از مصرف غذاهای کم فیبر، مانند غذاهای آماده و فست‌فود
- انجام فعالیت‌های بدنی
- اجابت مزاج در زمان‌های مشخص روز
- صرف وعده‌های غذایی در زمان‌های منظم و جویدن کامل غذا
- پاسخ به‌موقع به احساس دفع
- اجتناب از زور زدن یا نشستن بیش‌ازحد روی توالت
عدم تأثیر این موارد یا وجود علائم شدید یا اضافی مستلزم درمان پزشکی است. بسته به علت اصلی، درمان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- ملین‌ها، نرم‌کننده‌های مدفوع یا مکمل‌های فیبری
- تجویز دارو برای ترغیب حرکات روده
- درمان بیوفیدبک یا بازخورد زیستی برای آموزش مجدد عضلات مسئول حرکات روده
- تنقیه، یعنی تزریق مایع یا گاز به راست‌روده برای رهاسازی مدفوع
- تغییر داروی موجود
- دفع دستی مدفوع در صورت لزوم
- جراحی به‌منظور ترمیم روده بزرگ یا درمان افتادگی راست‌روده
- روان‌درمانی و روش‌های آموزش صحیح برای کودکان مبتلا به بی‌اختیاری دفع
- پیروی از برنامه‌های درمانی خاص در شرایطی مانند سندرم رودۀ تحریک‌پذیر
- افزایش مصرف آب و فیبر به‌منظور پیشگیری از بروز مجدد
چنانچه تغییر رژیم غذایی در دوران بارداری مؤثر نباشد، فرد می‌تواند با پزشک معالج خود در مورد گزینه‌های درمانی بی‌خطر مشورت کند.
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم ؟
در صورت عدم تأثیر روش‌ها و درمان‌های خانگی یا وجود علائم زیر توصیه می‌شود به پزشک مراجعه نمایید:
- درد مداوم معده
- فقدان حرکت مدفوع و وجود نشت مدفوع مایع
- ناتوانایی در کنترل حرکات روده و اجابت مزاج
- مدفوع چرب و روغنی که به‌سختی قابل شستشو است
- مدفوع سفت و سیاه
- وجود خون در مدفوع
- خونریزی از مقعد
- ناتوانایی در دفع گاز روده
- استفراغ
- تب
- کاهش ناخواستۀ وزن
- درد پایین کمر
وجود علائم گیر افتادگی مدفوع یا انسداد روده نیازمند مداخلات و مراقبت‌های سریع پزشکی است. ایجاد تغییر در رژیم غذایی و تغییرات ساده دیگر در سبک زندگی می‌تواند در درمان مدفوع حجیم و دفع دشوار مؤثر باشد. عدم درمان دفع دشوار در برخی موارد می‌توانند منجر به عوارض جدی شود. چنانچه بیماری یا وضعیت پزشکی خاص باعث دشواری حرکات روده‌ای باشد، درمان یا کنترل بیماری می‌تواند به تسکین علائم کمک کند.
منابع نوشته :
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/encopresis/symptoms-causes/syc-20354494
https://www.healthline.com/health/hard-stool#seeking-medical-help
