بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی (WHO)، چاقی به تجمع غیرطبیعی و مازاد چربی در بدن گفته می شود که علاوه بر اینکه ظاهر شخص را ناموزون می سازد عوارض فراوان و خطرات کشنده برای فرد دارد. در کل چاقی بیماری است که توسط تجمع مقدار اضافه چربی در بدن ایجاد می شود. شاخص توده بدنی بهترین تعیین کننده چاقی می باشد. از آنجا کهBMI وزن بدن را نسبت به قد تعریف می‌کند با میزان چربی همبستگی قوی دارد.
بر اساس دسته بندی شاخص توده بدنی:
BMI بین ۲۵ تا ۲۹ نشان دهنده اضافه وزن، BMI بالای ۳۰ نشان دهنده چاقی و فردی که BMI بین ۱۸ تا ۲۴ دارد دارای وزن طبیعی می باشد.
شیوع و آمار چاقی در جهان
چاقی در طول تاریخ بشر همیشه وجود داشته است؛ با این حال قبل از قرن بیستم چاقی در سرتاسر جهان شایع شد، به طوری که در سال ۱۹۹۷ سازمان بهداشت جهانی به طور رسمی چاقی را به عنوان یک بیماری همه‌گیر جهانی تشخیص داد.
در سال ۲۰۱۶ بیش از ۱.۹ میلیارد بزرگسال 18 ساله و بالاتر دچار اضافه وزن شدند که از این تعداد بیش از ۶۵۰ میلیون بزرگسال چاق بودند. به طور کلی حدود ۳۰ درصد از جمعیت بالغ جهان در سال ۲۰۱۶ چاق بودند. چاقی در سراسر جهان بین سال‌های ۱۹۷۵تا۲۰۱۶ تقریباً سه برابر شده است.
در سال ۲۰۱۶ تخمین زده شده که یک میلیون کودک زیر ۵ سال دارای اضافه وزن و چاقی می باشند، که این مسئله کشورهای با در آمد بالا را دچار مشکل کرده است ،هم چنین اضافه وزن و چاقی در کشورهای کم درآمد و متوسط به ویژه در مناطق شهری نیز رو به افزایش است. در سال ۲۰۱۶ بیش از ۳۴۰ میلیون کودک و نوجوان ۵ تا ۱۹ سال دچار اضافه وزن و چاقی شدند.
در سطح جهان تعداد افراد چاق نسبت به افرادی که کمبود وزن دارند بسیار بیشتر است و مرگ و میر در سراسر جهان به علت اضافه وزن و چاقی بسیار بیشتر از افرادی که دچار کمبود وزن هستند، این مسئله در همه مناطق دنیا وجود دارد به جز بخش هایی از کشورهای جنوب صحرای آفریقا و آسیا.
شیوع و آمار چاقی در ایران
حدود 29 میلیون نفر در ایران دارای اضافه وزن و چاقی هستند. در سال ۱۹۸0 تعداد افراد چاق معادل ۲ میلیون نفر بوده که این میزان در سال ۲۰۱۵ به یازده میلیون نفر افزایش یافته است که نشان دهنده رشد پنج و نیم برابری می باشد. همچنین تعداد افراد دارای اضافه وزن در ایران طی همین دوره از پنج میلیون به ۱۷ میلیون نفر افزایش یافته است.
در سطح جهان تعداد افراد چاق نسبت به افرادی که کمبود وزن دارند بسیار بیشتر است و مرگ و میر در سراسر جهان به علت اضافه وزن و چاقی بسیار بیشتر از افرادی است که دچار کمبود وزن هستند. این اتفاق در همه مناطق دنیا وجود دارد به جز بخش هایی از کشورهای جنوب صحرای آفریقا و آسیا.
خطرات چاقی برای سلامتی
چاقی در اکثر موارد یک عامل خطر برای بیماری ها محسوب می شود، در ایالات متحده تقریباً ۱۱۲ هزار مرگ در سال به طور مستقیم با چاقی مرتبط است، و بیشترین مرگ و میرها در بیماران با BMI بالای 30سال اتفاق می افتد.
چاقی همچنین خطر ابتلا به تعدادی از بیماری های مزمن از جمله موارد زیر را افزایش می دهد:
مقاومت به انسولین
انسولین برای انتقال قند خون به سلول های بدن ضروری می باشد. با انتقال گلوکز به سلول‌ها، انسولین سطح قند خون را درحد طبیعی نگه می دارد. مقاومت به انسولین شرایطی است که باعث کاهش اثر انسولین در انتقال گلوکز به سلول می‌شود. سلول‌های چربی نسبت به سلول های ماهیچه ای در مقابل انسولین مقاوم تر هستند بنابراین یکی از دلایل مهم مقاومت به انسولین چاقی است.
لوزالمعده در ابتدا با تولید انسولین بیشتر به مقاومت انسولین پاسخ می دهد، تا زمانی که لوزالمعده بتواند انسولین کافی برای غلبه بر این مقاومت ترشح کند، سطح قند خون در حد طبیعی باقی می ماند. این حالت مقاومت انسولین می‌تواند سال‌ها دوام داشته باشد. هنگامی که لوزالمعده دیگر نتواند انسولین تولیدکند سطح قندخون شروع به افزایش می‌کند که منجر به دیابت نوع دو می شود، بنابراین مقاومت به انسولین یک بیماری پیش دیابت است.
دیابت نوع دو
خطر دیابت نوع دو با میزان و شدت چاقی افزایش می یابد. دیابت نوع دو با چاقی مرکزی یا همان چاقی سیبی شکل ارتباط مستقیم دارد.
فشار خون بالا
فشار خون بالا در بزرگسالان چاق بسیار شایع است.
حمله قلبی
مطالعات نشان می دهد که خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر در زنانی که BMI آنها بیشتر از ۲۹ می باشد ۳ تا ۴ برابر افزایش پیدا می کند. همچنین به ازای هر کیلوگرم افزایش وزن خطر مرگ ناشی از بیماری عروق کرونر یک درصد افزایش یافته و در بیمارانی که قبلا دچار سکته قلبی شده اند چاقی با افزایش احتمال حمله قلبی دوم همراه است.
سرطان
چاقی یک عامل خطر برای سرطان روده بزرگ محسوب می شود. سرطان روده و پروستات در مردان و سرطان کیسه صفرا در زنان چاق شایع است چاقی همچنین ممکن است سرطان پستان به ویژه در زنان یائسه مرتبط باشد.
سایر خطراتی که چاقی برای سلامتی دارد عبارت اند از:
- کلسترول بالا
- سکته مغزی
- سنگ کیسه صفرا
- نقرس و آرتروز
- استئو آرتریت زانو ها ، باسن و کمر
- آپنه خواب
دلایل چاقی
شایع ترین دلایل آمار چاقی بالا، عدم تعادل بین کالری دریافتی و انرژی مصرفی می باشد. اگر فردی کالری کمتری نسبت به آنچه دریافت می کند بسوزاند دچار اضافه وزن شده و اگر فردی کالری بیشتری نسبت به آنچه دریافت می کند بسوزاند دچار کاهش وزن می شود. بدن انرژی اضافه را به عنوان چربی ذخیره می کند.
بنابراین شایعترین دلایل چاقی پرخوری و عدم تحرک جسمی می باشد. در ادامه به بررسی دلایل چاقی می پردازیم.
عدم تحرک جسمی
افراد کم تحرک نسبت به افراد فعال کالری کمتری می‌سوزانند. بررسی ملی آزمایشات تغذیه ارتباط مستقیم بین عدم تحرک جنسی و افزایش وزن در هر دو جنس را نشان داده است.
پرخوری
پرخوری منجر به افزایش وزن می شود خصوصاً اگر رژیم غذایی شما پر چرب باشد. غذاهای پرچرب با میزان قند بالا به عنوان مثال فست فودها، غذای سرخ شده و شیرینی چگالی انرژی بالایی دارند.
ژنتیک
اگر یک یا هر دو والدین چاق باشند فرد به احتمال زیاد دچار چاقی می‌شود. ژنتیک همچنین بر هورمون های دخیل در تنظیم چربی تاثیر می‌گذارد، به عنوان مثال یکی از دلایل ژنتیکی چاقی کمبود لپتین می باشد. هورمونی که در سلول‌های چربی و جفت تولید می‌شود با سیگنال زدن به مغز در کنترل وزن موثر است تا وقتی چربی های بدن زیاد است کمتر غذا بخورند اگر بنا به دلایلی بدن نتواند لپتین کافی تولید کند یا لپتین نتواند به مغز سیگنال کافی بفرستد این کنترل از بین می‌رود و چاقی رخ می‌دهد. نقش جایگزینی روان درمانی برای چاقی در حال اکتشاف است.
رژیم غذایی حاوی کربوهیدرات های ساده
کربوهیدرات ها سطح گلوکز خون را افزایش می دهند. به نوبه خود باعث تحریک ترشح انسولین توسط لوزالمعده شده و رشد بافت چربی را تقویت کرده و می‌تواند باعث افزایش وزن شوند.
دانشمندان بر این باورند که کربوهیدرات های ساده در افزایش وزن نقش دارند زیرا در مقایسه با کربوهیدرات های پیچیده سریعتر در جریان خون جذب می شوند در نتیجه باعث آزاد شدن سریعتر انسولین بعد از غذا نسبت به کربوهیدرات های پیچیده می شود.
دفعات غذا خوردن
افرادی که چهار یا پنج بار وعده‌های غذایی کوچک می خورند سطح کلسترول پایین تر، قند خون پایین تر و پایدارتر نسبت به افرادی که دو یا سه وعده غذایی بزرگ مصرف می‌کنند دارا می باشند.
وعده های غذایی مکرر و کوچک میزان انسولین پایدار ایجاد می‌کند، در حالی که وعده غذایی بزرگ باعث ترشح میزان زیادی از انسولین پس از هر وعده غذایی می‌شود.
داروها
داروهای مرتبط با افزایش وزن شامل داروهای ضد افسردگی، داروهای ضد تشنج، برخی از داروهای دیابت مورد استفاده در کاهش قند خون برخی از هورمون ها مانند: هورمون های ضد بارداری خوراکی و اکثر کورتیکواستروئیدها می باشند.
برخی از داروهای فشار خون و آنتی هیستامین ها باعث افزایش وزن می شوند. دلیل افزایش وزن با داروها برای هر دارو متفاوت است. اگر این نگرانی برای شما وجود دارد بهتر است به جای قطع مصرف دارو حتما با پزشک خود در این مورد مشورت کنید.
عوامل روانی
در برخی از افراد عواطف در عادت های غذایی تاثیر می گذارد. بعضی از افراد در حالاتی مانند غم ، استرس و عصبانیت بیش از حد غذا می‌خورند.
بیماری ها
بیماری هایی مانند کم کاری تیروئید، مقاومت به انسولین، سندروم تخمدان پلی کیستیک و سندروم کوشینگ نیز در چاقی نقش دارند.
موضوعات اجتماعی
بین موضوعات اجتماعی و چاقی ارتباط وجود دارد .کمبود پول برای خرید غذای سالم یا نداشتن مکان های امن برای پیاده روی و ورزش می‌تواند خطر چاقی را افزایش دهد.
عوامل دیگر مرتبط با چاقی
قومیت: عوامل قومی ممکن است در شروع اضافه وزن و سرعت افزایش وزن نقش داشته باشند.
به عنوان مثال زنان آفریقایی آمریکایی نسبت به زنان آسیایی افزایش وزن بیشتری را تجربه می کنند.
وزن کودک: وزن فرد در دوران کودکی، نوجوانی و اوایل بزرگسالی نیز ممکن است بر رشد چاقی بزرگسالایی تاثیر بگذارد. بنابراین تلاش برای کاهش آمار چاقی کودکان یکی از زمینه هایی است که باید در مبارزه با چاقی به آن توجه کنیم.
هورمون ها: خانم ها در موارد خاصی مانند بارداری، یائسگی و در برخی موارد با استفاده از داروهای ضد بارداری افزایش وزن بیشتری پیدا می‌کند.
