خواب یکی از نیازهای اساسی انسان است و هرگونه اختلال در روند طبیعی آن باعث ایجاد مشکلات جسمی و روانی می‌گردد و بسیاری از جنبه‌ها زندگی شخصی و کاری افراد را مختل می‌کند. اختلالات شایع خواب شامل زیاد خوابیدن، کم خوابیدن، سخت به خواب رفتن، پریدن از خواب و نرفتن به مرحله خواب عمیق است.
عوامل متعددی در بروز اختلالات خواب دخیل هستند که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سن
- جنس
- شغل
- سلامت جسم و روان
- طبقه اجتماعی
- محل زندگی
- مکان جغرافیایی
خواب موردنیاز در سنین مختلف، متفاوت است.
میزان خواب کافی در سنین مختلف به شرح زیر می باشد:
- نوزادان تازه متولدشده: 13 تا 17 ساعت
- دوسالگی تا ده سالگی: 9 تا 13 ساعت
- ده‌سالگی تا نوجوانی: 10 تا 11 ساعت
- از سن نوجوانی تا میان‌سالی: 6 تا 9 ساعت
- در افراد مسن: 6 تا 8 ساعت
بی‌خوابی به‌عنوان شایع‌ترین اختلال خواب شناخته‌شده است.
10 تا 35 درصد افراد به بی‌خوابی مبتلا می‌شوند که در این میان بزرگ‌سالان بیشترین درصد بی‌خوابی را به خود اختصاص داده‌اند و هرچه سن بالاتر برود ساعت خواب کوتاه‌تر و سطحی‌تر می‌گردد.
افرادی که بی‌خوابی را تجربه می‌کنند به‌سختی به خواب می‌روند و خواب خود را حفظ می‌کنند، به‌گونه‌ای که اگر نیمه‌شب و صبح زود از خواب بیدار شوند قادر به بازگشت به خواب نیستند، همچنین زمانی که از خواب بیدار می‌شوند احساس می‌کنند خواب کافی نداشته‌اند و در طول روز احساس خستگی و خواب‌آلودگی می‌کنند. اگر علائم بی‌خوابی حداقل سه بار در هفته و به مدت چند ماه ادامه داشته باشد فرد دچار بی‌خوابی مزمن است.
بی‌خوابی به دلایل متعدد رخ می‌دهد. علل شایع بی‌خوابی عبارت‌اند از:
- مسافرت و تغییر تنظیم ساعت بدن
- وضعیت شغلی مانند شیفت کار بودن
- فعالیت کم در طول روز
- بیماری مانند رفلاکس معده، بزرگ شدن پروستات، بیماری پارکینسون، بیماری آلزایمر، دیابت، آسم، سکته مغزی، آرتروز و درد، مشکلات تنفسی، خروپف، سندرم پای بی‌قرار
- مصرف دارو مانند داروی ضد انعقاد، محرک‌ها، داروهای ضدافسردگی، فشارخون، آسم
- پرخوری و مصرف کافئین، نیکوتین و الکل پیش از خواب
- مشکلات روانی مانند اضطراب، استرس و افسردگی، ترس از تاریکی، وحشت شبانه و روياهاي هراسناك
- مشکلات زندگی مانند مشکلات مالی، از دست دادن اعضای خانواده، تنهایی، غم و غصه
عوارض بی‌خوابی
بی‌خوابی همراه با پیامدهای متعدد مربوط به‌سلامتی جسمی و روانی، عملکردی و اقتصادی همراه است که به شرح زیر است:
-
پیامدهای سلامت جسمی و روانی:
خستگی و خواب‌آلودگی، سردرد، سرگیجه، حالت تهوع، ضعف بنیه بدنی، تشدید بیماری‌های جسمی فرد، بی‌حوصلگی، تحریک‌پذیری، افسردگی، زودرنجی، کاهش قدرت تمرکز
-
پیامدهای عملکردی:
به تعویق انداختن و ناتمام گذاشتن کارهای روزانه، بازدهی پایین، کند شدن در کارها، کاهش قدرت یادگیری و افت تحصیلی، محدود کردن روابط اجتماعی، دور شدن از جمع و خانواده، تصادفات خیابانی و جاده‌ای
-
پیامدهای اقتصادی:
هزینه ویزیت، دارو و رفت و آمد به مراکز درمانی، کاهش درآمد، کسر حقوق یا از دست دادن شغل
تشخیص و درمان بی‌خوابی
برای درمان بی‌خوابی در مرحله نخست باید علت بی‌خوابی مشخص شود برای این منظور سبک زندگی، سابقه بیماری و مصرف دارو و الگوی خواب بیمار بررسی می‌گردد. ممکن است پزشک تست تشخیصی برای بی‌خوابی مانند پولی سونوگرافی شبانه از بیمار بگیرد. در این تست شب‌هنگام و موقع خواب به فرد الکترودهایی وصل می‌کنند و تمام مراحل خواب را اندازه‌گیری و ثبت می‌کنند.
اگر بی‌خوابی ناشی از وجود بیماری مانند آرتروز در فرد باشد، می‌توان با درمان آن بیماری مشکل خواب را تا حدی برطرف کرد. داروهای خواب نیز برای مدت معین (چند هفته) به بهبود خواب کمک می‌کنند؛ اما این درمان دائمی نیست و استفاده طولانی‌مدت از آن‌ها باعث اعتیاد به دارو و بی‌خوابی می‌گردد.
از جمله داروهایی که برای برای درمان بی خوابی تجویز می شوند:
- فلورازپام
- نترازپام
- تامازپام
- تریاازولام
- لورازپام
- دیازپام
- زوپیکلون
- زولپیدم
بسیار مهم است که از روش های غیر دارویی در کنار درمان دارویی استفاده شود. تغییر سبک زندگی و رعایت توصیه‌های بهداشتی از این قبیل روش‌ها هستند که به بهبود خواب کمک می‌کنند.
برخی از آن‌ها به شرح زیر است:
- داشتن خواب منظم و به‌موقع حتی در روزهای تعطیل
- اختصاص دادن یک اتاق صرفاً برای خواب و استراحت، خاموش کردن گوشی و خارج کردن وسایل پرسروصدا از اتاق‌خواب
- تنظیم دمای اتاق‌خواب در دمای معمولی و مطلوب، تاریک کردن اتاق در شب
- پرهیز از پرخوری، مصرف قهوه، نوشیدنی‌های انرژی‌زا و مشروبات الکلی چند ساعت قبل از خواب و نوشیدن یک لیوان شیر گرم پیش از خواب
- دوش آب گرم پیش از خواب
- انجام فعالیت بدنی و ورزش در طول روز
- پرهیز از فکر کردن به مسائل روزانه و مشکلات زندگی هنگام خواب
- مطالعه کردن پیش از خواب
