چاقی یک مشکل جدی است که میلیون‌ها نفر از مردم در سراسر جهان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. داشتن اضافه‌وزن یا چاقی می‌تواند به بسیاری از مشکلات سلامتی منجر شود. بیماری‌های قلبی، دیابت، فشارخون بالا، آپنه انسدادی خواب و آرتریت ازجمله عوارض چاقی و اضافه‌وزن هستند.
کاهش وزن و حفظ وزن مطلوب ممکن است کاری دشوار باشد. اگرچه این معادله در رژیم متعادل و ورزش منظم عملی ساده به نظر می‌رسد، اما در عمل بسیاری از مردم گیر می‌کنند. مشکل این است که مردم اغلب مهارت‌های لازم برای حفظ مؤثر رژیم غذایی یا فعالیت ورزشی را ندارند.
برنامه‌های مختلفی برای کمک به کاهش وزن وجود دارد زیرا هیچ درمان واحدی برای تمام افراد دارای اضافه‌وزن وجود ندارد.
مهم‌ترین آن اصلاح سبک زندگی است که شامل کاهش دریافت کالری و افزایش فعالیت بدنی می‌گردد. اصلاح شیوه زندگی باید به‌عنوان بخش اصلی تلاش برای از دست دادن وزن گنجانده شود.
دارودرمانی شیوه دیگری است که می‌تواند به کاهش وزن کمک کند؛ اما مهم‌ترین مسئله عوارض جانبی است که برخی از این داروها به همراه دارند.
جراحی شیوه دیگر کمک به کاهش وزن است. این نوع درمان معمولاً در موارد شدید در نظر گرفته می‌شود و ریسک‌ها و مزایا باید با دقت موردتوجه قرار گیرد.
و درمان شناختی_رفتاری (CBT) شیوه دیگر درمان چاقی است که در ادامه مقاله به آن می‌پردازیم.
درمان شناختی_رفتاری (CBT) چیست؟
درمان شناختی_رفتاری (Cognitive behavioural therapy) یک نوع درمان شناختی است که دامنه وسیعی از تکنیک‌ها جهت تغییر الگوهای تفکر و رفتارها و برای درمان مشکلات مختلف ازجمله اضطراب و کاهش وزن را شامل می‌شود. CBT بر این فرض استوار است که می‌توان کاهش وزن را با تغیر رفتار (خوردن یا تحرک) و شناخت) افکار فرد درباره بیماری و شیوه برخورد با آن) ایجاد کرد.
CBT به چند طریق می‌تواند به کاهش وزن فرد و حفظ وزن مطلوب کمک کند:
- کمک به فرد در کنترل رژیم غذایی
- کمک به فرد در افزایش انگیزه برای انجام ورزش
- کسب مهارت مقابله با هرگونه لغزش در پیروی از رژیم‌های غذایی
- مهارت حفظ وزن مطلوب در طولانی‌مدت
- تغییر تصویر بدن و انتظارات فرد از تصویر بدن
- ارتقاء عزت‌نفس فرد
- کمک به مدیریت استرس (یکی از دلایل اصلی پرخوری)
- کمک به تعیین اهداف معقول برای کاهش وزن و حفظ آن
این شیوه درمانی به‌عنوان یک درمان کمکی و برای پشتیبانی از اصلاح شیوه زندگی استفاده می‌شود. مطالعات اثبات کرده‌اند کسانی که هر دو روش CBT و تغییر سبک زندگی برای کاهش وزن را تجربه کرده‌اند بیش از افرادی که فقط تغییر سبک زندگی یا فقط CBT را انجام داده‌اند وزن از دست می‌دهند.
قبل از آنکه به شیوه درمانی شناختی_رفتاری در کاهش وزن بپردازیم به این سؤال می‌پردازیم:
چرا مردم می‌خواهند وزن کم کنند؟
دلایل بسیاری وجود دارد که مردم سعی می‌کنند وزن کم کنند.
شایع‌ترین دلیل این است که مردم سعی می‌کنند وزن خود را کاهش دهند تا ظاهر فیزیکی خود را تغییر دهند. به‌ویژه خانم‌ها امیدوارند که ظاهر خود را زیباتر کنند، حس جذاب‌تر شدن پیدا کنند و قادر به پوشیدن لباس‌های شیک‌تر باشند.
این افراد دیدگاه بسیار منفی در مورد خوددارند و اغلب اعتمادبه‌نفس ندارند و حتی هنگام رویارویی با دیگران خجالت می‌کشند. این‌ها بر این باورند که از دست دادن وزن تنها راه افزایش اعتمادبه‌نفس آن‌هاست.
بنابراین کاهش وزن به‌عنوان تنها راه رسیدن به برخی از این اهداف است که برای بیمار بسیار مهم هستند. درحالی‌که این اهداف اولیه همیشه به‌طور مستقیم با کاهش وزن به دست نمی‌آیند. اعتمادبه‌نفس، مهارت‌های اجتماعی، کار بهتر جذابیت بیشتر و… که واقعاً وابسته به وزن نیست.
تمایل به بهبود وضعیت سلامتی یکی دیگر از دلایلی است که مردم سعی در کاهش وزن‌دارند، هرچند این‌یک دلیل کمتر رایج است.
کاهش وزن برای رسیدن به اهداف اولیه کافی نیست
هنگامی‌که کسی شروع به کاهش وزن می‌کند، معمولاً برای یک‌زمان کوتاه موفق می‌شود. اولین مشکل این است که پس از چند ماه و کاهش 5 تا 10 درصد وزن، کاهش وزن بیشتر به علت فرایندهای طبیعی بدن متوقف می‌شود.
در این مرحله، فرد هنوز به اهداف اولیه خود نرسیده است. درنتیجه دچار دلسردی می‌شوند، اغلب دستاورد خود را دست‌کم می‌گیرند و هرگونه مزایایی مثل تناسب‌اندام، تغییر اندازه لباس یا داشتن انرژی بیشتری را نادیده می‌گیرند.
در این مرحله یکی از سه مورد زیر ممکن است رخ دهد:
- اکثر مردم فکر می‌کنند که اهدافشان غیرقابل دستیابی هستند و دست از تلاش برمی‌دارند.
- برخی افراد همچنان سعی می‌کنند و وزن بیشتری از دست می‌دهند. بااین‌حال، زمانی اتفاق می‌افتد که کاهش وزن بیشتر غیرممکن شود و این افراد نیز رها می‌کنند.
- اقلیت کوچکی به وزن هدف خود می‌رسند، اما اغلب این کاهش وزن اهداف اولیه آن‌ها را برآورده نمی‌کند و بنابراین هرگونه کنترل وزن را رها می‌کنند.
بنابراین فرد در معرض خطر لغزش قرار می‌گیرد. رژیم را رها می‌کند، اضافه‌وزن پیدا می‌کند. این روند را ادامه می‌دهد و با گذشت زمان با مشکل چاقی بیشتر و بیشتر مواجه می‌شود.
CBT به رسیدن به اهداف اولیه و کاهش وزن کمک می‌کند
همان‌طور که ذکر شد، کاهش وزن یک مسئله بسیار پیچیده است که معمولاً شامل مسائل تصویر بدن، تصویر شخصی، اعتمادبه‌نفس و احترام به خود است. درمان شناختی_رفتاری می‌تواند در چند مرحله از برنامه کاهش وزن مفید باشد. در زیر یک نمونه از برنامه کاهش وزن است که از CBT استفاده می‌کند. این برنامه دارای 6 قسمت است.
قسمت اول: تغییر سبک زندگی
این شروع و مهم‌ترین بخش از دست دادن وزن است. رژیم غذایی به‌منظور تشویق خوردن غذای سالم که مواد مغذی و ویتامین‌ها را فراهم می‌کند، اما کالری را کاهش می‌دهد، تنظیم می‌گردد. تمرکز بر روی افزایش فعالیت روزانه و ورزشی وجود دارد.
قسمت دوم: رفع مشکلات مربوط به رژیم
رفع مشکلات مربوط به خوردن مانند، پرخوری، ریزه‌خواری، مصرف الکل، بی‌انگیزگی، خوردن احساسی و…
CBT با بهبود خلق‌وخوی شخص در رفع بسیاری از این مشکلات موفق بوده است.
قسمت سوم: تصویر بدن
اکثر افرادی که سعی در از دست دادن وزن دارند، نظرات بسیار منفی در مورد تصویر بدنشان دارند. تصویر بدن در جامعه ما بسیار مهم است، اما تصویر بدن نباید فرد را تعریف کند. در اینجا CBT به‌منظور تغییر دید و حساسیت فرد از تصویر بدنی و اهمیت که به آن می‌دهد وارد عمل می‌شود.
قسمت چهارم: اهداف کاهش وزن
CBT می‌تواند به یک فرد کمک کند تا قدردان تلاش‌هایی که تاکنون برای رسیدن به اهداف اولیه و کاهش وزن انجام داده باشد و به آن‌ها می‌آموزد چرا باید از دستاوردهایشان خشنود باشند. این بخش همچنین به شخص اجازه می‌دهد تا اهداف کاهش وزن و اهداف اولیه را از یکدیگر تفکیک کند.
قسمت پنجم: اهداف اولیه
همان‌طور که گفته شد فرد به دلایلی که به کاهش وزن مربوط نیست، سعی در کاهش وزن دارد. درمان شناختی_رفتاری با تغییر اعتقادات دروغین افراد کار می‌کند و این باعث تغییر در افکار، احساسات و درنهایت اعمال شخص می‌شود. کمک به یک فرد برای دستیابی به اهداف اولیه خود، یک گام بسیار مهمی است که به آن‌ها امکان می‌دهد وزن مناسب را از دست بدهند و سپس این وزن را حفظ کنند.
قسمت ششم: حفظ وزن مطلوب
حفظ وزن مطلوب در طولانی‌مدت برای حصول اطمینان از داشتن یک وزن پایدار ضروری است. CBT می‌تواند در تقویت اهمیت وزن کاهش‌یافته و تشویق کنترل وزن فعلی وارد عمل شود. با تأکید بر اینکه که رژیم غذایی مجموعه‌ای از دستورالعمل‌های انعطاف‌پذیر است و نه مجموعه‌ای از قوانین سخت‌گیرانه. یک فرد ممکن است رژیم غذایی خود را به‌طور مداوم بشکند و این پایان جهان نیست و فرد همچنان می‌تواند وزن خود را کنترل کند.
بنابراین درمان شناختی_رفتاری به مردم کمک می‌کند اهداف اولیه را از اهداف کاهش وزن جدا کنند. پس‌ازاینکه بیمار متوجه شد که این دو متفاوت هستند، به بیمار کمک می‌کند تا اهداف اولیه خود را به‌طور جداگانه از اهداف کاهش وزن خود برآورده کند. نتیجه آن این است که مردم به‌مراتب شادتر از تلاش خود هستند و این به کنترل وزن آن‌ها در درازمدت کمک می‌کند.
