زخم گوارشی، یک زخم باز و دردناک است که در لایه داخلی معده (زخم معده) و قسمت فوقانی روده کوچک (زخم اثنی عشر یا دوازدهه) ایجاد می‌شود. با توجه به این که این زخم‌ها در مسیری قرار دارند که غذا و نوشیدنی‌ها در حین هضم از آن عبور می‌کنند، جای تعجب ندارد که برخی خوراکی‌هایی که فرد مبتلا به زخم می‌خورد و می‌نوشد می‌توانند این ضایعات را تحریک کنند.
بنابراین، یکی از بهترین راه‌های کنترل زخم معده، حذف غذاها و نوشیدنی‌هایی است که باعث تشدید وضعیت این زخم‌ها می‌شوند. در اینجا مروری خلاصه بر دلایل و علائم زخم معده آورده شده است، به علاوه لیستی از مواد غذایی که برای زخم معده خوب یا بد هستند نیز ذکر شده‌اند.
چه چیزی باعث زخم معده می‌شود؟
مردم تصور می‌کردند که استرس یا برخی غذاها باعث ایجاد زخم معده می‌شوند. اما محققان هیچ مدرک علمی برای اثبات این نظریه‌ها پیدا نکرده‌اند. مطالعات دو علت اصلی زخم را موارد زیر می‌دانند:
- باکتری‌های هلیکوباکتر پیلوری
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی تسکین‌دهنده درد
باکتری هلیکوباکتر پیلوری
هلیکوباکتر پیلوری معمولا معده را آلوده می‌کند. حدود 50٪ از جمعیت جهان به عفونت هلیکوباکتر پیلوری مبتلا هستند و اغلب هیچ علائمی در آنها پدیدار نمی‌شود. محققان بر این باورند که افراد خصوصاً در دوران کودکی می‌توانند هلیکوباکتر پیلوری را از شخصی به شخص دیگر منتقل کنند.
باکتری هلیکوباکتر پیلوری به لایه مخاط دستگاه گوارش می‌چسبند و باعث التهاب می‌شوند و این میتواند باعث از بین رفتن این پوشش محافظ شود. به دلیل این که معده شما حاوی اسید قوی برای هضم غذا است، از بین رفتن این پوشش محافظ مشکل‌ساز خواهد بود.
بدون وجود لایه مخاط محافظ، اسید میتواند به بافت معده نفوذ کند. با این حال در اکثر افراد وجود هلیکوباکتر پیلوری تاثیر منفی نخواهد گذاشت. تنها 10٪ تا 15٪ افراد مبتلا به پیلوری در نهایت دچار زخم معده می‌شوند.
مسکن‌ها
یکی دیگر از دلایل عمده بروز بیماری زخم معده استفاده از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی است؛ گروهی از داروها هستند که برای تسکین درد استفاده می‌شوند. این داروها روی لایه مخاط در دستگاه گوارش تجزیه می‌شوند. داروهای زیر می‌توانند زخم معده ایجاد کنند:
- آسپرین (حتی آنهایی که روکش خاصی دارند).
- ناپروکسن (آلیو، آناپروکس، ناپروسین و غیره).
- ایبوپروفن (موترین، ادویل، میدول و غیره).
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی تجویزی (سلبرکس، کامبیا و غیره).
همچنین بخوانید: درد قفسه سینه و مشکلات گوارشی
علائم زخم معده
متداول‌ترین علامت زخم معده سوزش و درد شکم است که از ناف تا سینه را در بر می‌گیرد و ممکن است خفیف یا شدید باشد. برخی مواقع ممکن است از شدت درد از خواب بیدار شوید. زخم‌های کوچک معده ممکن است در مراحل اولیه علائمی نداشته باشند. علائم رایج دیگر زخم معده شامل موارد زیر است:
- تغییر در اشتها
- حالت تهوع
- مدفوع سیاه یا تیره (به دلیل خونریزی گوارشی)
- کاهش وزن بدون دلیل
- سوء هاضمه
- استفراغ
- درد قفسه سینه
رژیم غذایی
اسیدهایی که توسط معده ترشح می‌شوند هنگام مصرف برخی از غذاها می‌توانند باعث سوزش زخم معده شوند، بنابراین مصرف نکردن آن مواد غذایی، راه حل جلوگیری از سوزش معده خواهد بود. همچنین مهم است که بدانید خالی بودن معده میتواند درد را بدتر کند، بنابراین انتخاب غذاهایی که مانند یک سپر در برابر اسید معده عمل می‌کنند میتواند یک راهکار مفید برای مدیریت زخم باشد.
مصرف داروهایی که اسید معده را کاهش می‌دهند نیز میتواند مفید باشد. همانطور که غذا در بروز علائم زخم معده نقش دارد، نحوه غذا خوردن نیز در آن تاثیر می‌گذارد. با داشتن عادات غذایی بهتر، می‌توانید شدت زخم معده را به میزان قابل توجهی کاهش دهید.
نکاتی برای مصرف غذا
- روزانه به جای مصرف سه وعده غذایی مفصل، پنج یا شش وعده غذایی مختصر بخورید.
- هنگام غذا خوردن به جای خم شدن روی مبل، دراز کشیدن در تخت‌خواب، یا غذا خوردن حین حرکت، روی صندلی به صورت راست بنشینید.
- چند دقیقه قبل و بعد از هر وعده غذایی استراحت کنید.
- به آرامی غذا بخورید و هر لقمه را کاملا بجوید.
- حداقل سه ساعت قبل از خواب، آخرین وعده غذایی یا میان وعده خود را بخورید.
همچنین بخوانید: عوامل خطر تهدیدکننده سرطان معده را بشناسید
خوراکی‌هایی که می‌توان مصرف کرد
غذاهای خاصی وجود دارند که در زمان زخم معده، مصرفشان برای معده راحت‌تر است. این غذاها چربی، اسیدیته و ادویه کمتری دارند، و برخی از آنها عبارتند از:
- سبزیجات و میوه‌های تازه، منجمد یا کنسرو شده
- شیر و فرآورده‌های لبنی شامل ماست کم‌چرب و بدون چربی، پنیر دلمه، پنیر ساده با کمتر از 5 گرم چربی در هر اونس
- نان و غلات سبوس‌دار کامل یا غنی شده مانند نان های سبوس دار، نان پیتا، نان کماج، نان رول، کراکرهای کم‌چرب، حبوبات، جو، برنج و ماکارونی
- نان تست فرانسوی، کلوچه، پنکیک و وافل درست شده با مواد کم‌چرب
- گوشت بدون چربی از جمله گوشت گاو، گوشت بره، گوساله، مرغ بدون پوست، بیکن ترد، ژامبون بدون چربی، ماهی تازه یا منجمد، ماهی کنسرو بسته‌بندی شده در آب
- تخم‌مرغ
- کره بادام زمینی، گردو و سایر کره‌های تصفیه شده
- پنیر سویا و سایر جایگزین‌های گوشت
- لوبیا و نخود‌فرنگی بدون چربی پخته شده
- سوپ و آبگوشت با مزه معتدل
- سس مایونز بدون چربی یا کم‌چربی و سس سالاد و مارگارین کم‌چرب
- شیرینی مانند شکر، شربت، عسل، ژله، مربای بدون دانه، گل ختمی، آبنبات سفت، شربت، یخ‌های میوه‌ای، ژلاتین (مصرف خوراکی های این گروه به طور کلی باید محدود باشند ولی در زخم معده محدودیت کامل ندارند و مجاز به مصرف هستید)
- میان وعده‌های کم‌چرب مانند چوب‌شور و کیک‌های برنجی
- نمک، فلفل، ادویه‌جات، ترشیجات، بیشتر گیاهان ادویه‌ای، سس گوجه‌فرنگی، خردل و سرکه (در حد متوسط)
- نوشیدنی‌های بدون الکل
غذاهایی که می‌بایست از مصرف آنها اجتناب کنید
برای جلوگیری از بروز علائم زخم معده، باید میزان مصرف چربی را کاهش داده و از غذاهایی که اسید معده و زخم‌های باز را تحریک می‌کنند اجتناب کنید. این خوراکی‌ها شامل:
- غذاهای سرخ‌شده
- غذاهای ادویه‌دار
- قهوه (از جمله دکاف)، چای و کولا
- نوشیدنی‌های گازدار
- میوه‌های مرکباتی (مانند آناناس، انواع توت‌ها، انجیر)
- شکلات
- الکل
- کربوهیدرات‌های پرچرب مانند کروسان، بیسکویت، کلوچه، غلات گرانولا، نان‌های حاوی آجیل یا دانه، برنج وحشی و کراکر
- سبزیجات خام، ذرت، کلم بروکلی، کلم بروکسل، کلم، پیاز، گل کلم، خیار، فلفل سبز، روتاباگا، شلغم، کلم ترش، گوجه‌فرنگی و سبزیجات سرخ‌شده
- محصولات مبتنی بر گوجه‌فرنگی مانند سوپ‌ها و سس‌ها
- شیر پرچرب، شیر شکلات، دوغ تهیه شده با شیر پرچرب، خامه و پنیرهای قالبی
- گوشت، مرغ و ماهی پر ادویه از جمله گوشت گاو، گوشت پیش‌آماده، سوسیس و کالباس، ساردین و آنچوی
- گوشت‌های چرب
- لوبیا و نخود خشک شده با روغن پخته شده
- کره بادام‌زمینی
- تخمه و آجیل
- آبگوشت
- سوپ خامه‌ای
- سس‌های سالاد پر ادویه
- تنقلات پرچرب مانند چیپس و ذرت بو داده
- دسرهایی مانند کیک، کلوچه، پای، شیرینی، دونات، شکلات، آبنبات خامه‌ای و هر نوع شیرینی و دسر حاوی آجیل، نارگیل یا میوه
- ادویه‌جات طعم‌دهنده مانند روغن سیر، سس کباب، سس چیلی، فلفل چیلی، پودر چیلی، ترب کوهی و فلفل سیاه
- ترشی
علاوه بر پرهیز از مصرف برخی غذاها، سعی کنید سیگار نکشید و از داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی مانند آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن خودداری کنید تا کاملاً بهبود یابید.
همچنین بخوانید: پیشگیری از سرطان معده
