کم خونی بیماری است که در آن تعداد گلبول قرمز خون (RBC) یا غلظت هموگلوبین خون کم است و انواع مختلفی از کم خونی وجود دارد. هموگلوبین یک پروتئین سرشار از آهن در گلبول قرمز خون است که با چسبیدن به اکسیژن آن را به بافت‌های بدن منتقل می‌کند.
کم خونی می‌تواند به دلیل کمبود برخی ریز مغذی ها در رژیم غذایی، از دست دادن خون یا وجود بیماری‌های مزمن ایجاد شود. انواع کم خونی را می‌توان با آزمایش‌های تشخیصی مانند شمارش کامل سلول‌های خونی از یکدیگر تشخیص داد تا درمان متناسب با آن نوع خاص انجام شود.
علائم کم خونی
علائم شایع کم خونی شامل خستگی، نفس‌تنگی، گیجی، تپش قلب سریع، سردرد، احساس سرما و رنگ پریدگی یا زردی پوست است. ممکن است ترکیبی از این علائم را داشته باشید، اما متوجه علائم کم خونی نباشید. اغلب ابتدا این بیماری را با آزمایش خون تشخیص می‌دهند، به خصوص اگر کم خونی فرد خفیف باشد.
انواع کم خونی
کم خونی به دلیل کمبود آهن
متداول‌ترین نوع کم خونی، کم خونی میکروسیتیک (کوچک شدن گلبول‌های قرمز)، هنگامی ایجاد می‌شود که مقدار کافی آهن در بدن وجود نداشته باشد تا مقدار طبیعی گلبول قرمز ایجاد کند. به طور معمول، کم خونی ناشی از کمبود آهن به دلیل از دست دادن خون یا کاهش جذب آهن توسط بدن رخ می‌دهد.
کم خونی به خاطر کمبود ویتامین
مقادیر کم ویتامین B12 یا اسید فولیک در بدن باعث کم خونی ماکروسیتیک (بزرگ شدن گلبول‌های قرمز) و تعداد کم گلبول‌های قرمز می‌شود. کمبود ویتامین ب12 معمولا هنگامی ایجاد می‌شود که این ویتامین به خوبی جذب بدن نشود. یکی از دلایل کم خونی کشنده (Pernicious) کمبود ویتامین B12 است.
کم خونی ناشی از بیماری مزمن
کم خونی ناشی از بیماری مزمن، نوع خاصی از کم خونی می‌باشد که با التهاب همراه است. کم خونی در افراد مبتلا به انواع التهاب مفاصل مانند روماتیسم مفصلی (RA) شایع است.
آزمایش هایی که در تشخیص انواع کم خونی استفاده می شوند
ظرفیت کل اتصال به آهن (TIBC)
ترانسفرین، پروتئینی است که آهن را حمل می‌کند و در کم خونی به دلیل کمبود آهن میزان آن افزایش می‌یابد و این مشخص می‌کند بدن به آهن بیشتری نیاز دارد. میزان ظرفیت کل اتصال به آهن (اندازه‌گیری غیرمستقیم ترانسفرین)، معمولاً در زمان کاهش ذخایر آهن بدن، بالا است و در زمان افزایش ذخایر آهن بدن، کم است.
ظرفیت کل اتصال به آهن در کم خونی ناشی از بیماری مزمن کم یا طبیعی است؛ یعنی علائم نشان می‌دهند که آهن کافی در بدن وجود دارد، اما به راحتی در دسترس نیست. در کم خونی به دلیل کمبود آهن، میزان ظرفیت کل اتصال به آهن به طور معمول زیاد است، اغلب بیش از 400 میکروگرم در دسی‌لیتر می‌باشد زیرا ذخیره آهن در بدن کم است.
فریتین سرم
این پروتئین حاوی آهن است و در زمان کم خونی به دلیل کمبود آهن، احتمالا میزان آن کم باشد. فریتین ممکن است هنگام التهاب افزایش یابد. همراه با برخی از بیماری‌های مزمن حتی اگر کم خونی به دلیل کمبود آهن وجود داشته باشد، فریتین سرم ممکن است افزایش یافته و به سطح طبیعی برسد.
تست گیرنده ترانسفرین سرم
در کم خونی به دلیل کمبود آهن، گیرنده ترانسفرین سرم زیاد خواهد بود. در کم خونی ناشی از بیماری مزمن، گیرنده ترانسفرین سرم معمولاً کم یا پایین‌تر از حد طبیعی است. کم خونی ناشی از بیماری مزمن با مصرف مکمل‌های آهن درمان نمی‌شود.
بسته به نوع بیماری مزمن، مصرف آهن اضافی حتی می‌تواند مضر هم باشد. با این وجود، مکمل‌های آهن در کم خونی ناشی از کمبود آهن ممکن است مورد استفاده قرار گیرند.
همچنین بخوانید: همه چیز درباره کم خونی
کم خونی آپلاستیک (یا هیپوپلاستیک)
سلول‌های خونی از سلول‌های بنیادی مغز استخوانتان ساخته می‌شوند. هنگامی که دچار کم خونی آپلاستیک هستید، سلول‌های بنیادی مغز استخوان شما دچار مشکل شده و نمی‌توانند سلول‌های خونی جدید و کافی ایجاد کنند.
افراد یا با کم خونی آپلاستیک متولد می‌شوند، به این معنی که ژنی از والدین خود به ارث برده که باعث بروز آن بیماری شده است، یا اینکه به آن مبتلا می‌شوند (اکتسابی). کم خونی آپلاستیک اکتسابی شایع‌تر می‌باشد و گاهی فقط موقتی است.
عوامل بروز کم خونی اکتسابی عبارتند از:
- بیماری‌های خود ایمنی مانند لوپوس و روماتیسم مفصلی
- مواد شیمیایی مانند آفت‌کش‌ها، آرسنیک و بنزن
- عفونت‌هایی از جمله هپاتیت، ویروس اپشتین‌بار و HIV
- پرتودرمانی و شیمی‌درمانی برای سرطان
بیماری‌های ارثی مانند کم خونی فانکونی، سندرم شواخمن-دیاموند و کم خونی دیاموند-بلک‌فان می‌توانند به سلول‌ها آسیب رسانده و باعث کم خونی آپلاستیک شوند. علائم کم خونی آپلاستیک می‌تواند شامل مواردی از نفس‌تنگی و سرگیجه گرفته تا سردرد، رنگ پریدگی پوست، درد قفسه سینه، تپش قلب سریع (تاکی‌کاردی) و سرد شدن دست و پا باشد.
انتقال خون یکی از راه‌های درمان کم خونی آپلاستیک است. خون اهداء‌کننده را از طریق ورید دریافت خواهید کرد. پیوند سلول‌های بنیادی نیز می‌تواند این نوع کم خونی را درمان کند. در این روش سلول‌های سالم جایگزین سلول‌های بنیادی آسیب دیده در مغز استخوان شما می‌شوند.
کم خونی سیدروبلاستیک ارثی
این نوع کم خونی زمانی به وجود می‌آید که یک جهش ژنی، روند طبیعی تولید هموگلوبین را مختل کند. این ژن، بخشی از هموگلوبین به نام “هِم یا heme” که وظیفه حمل اکسیژن را برعهده دارد، تولید می‌کند. علائم این نوع کم خونی را در زیر میبینید:
- درد قفسه سینه
- تپش قلب سریع (تاکی‌کاردی)
- سردرد
- مشکل تنفس
- ضعف و خستگی
روش درمان کم خونی سیدروبلاستیک به علت بروز آن بستگی دارد. اگر کم خونی دارید می‌بایست از مصرف مواد شیمیایی یا دارویی خودداری کنید. سایر درمان‌ها شامل ویتامین ب6 درمانی و پیوند مغز استخوان یا سلول‌های بنیادی است.
کم خونی فانکونی
کم خونی فانکونی (FA) یک بیماری نادر ژنتیکی است و در گروه سندرم‌های نارسایی مغز استخوان ارثی جای دارد. نیمی از بیمارانی که دچار این بیماری هستند کمتر از 10 سال دارند و حدود 10٪ نیز از بزرگسالان می‌باشند.
تشخیص زود‌هنگام این بیماری در افرادی که نقایص مادرزادی مانند اندازه کوچک انگشت، انگشتان شست غیر طبیعی و یا استخوان‌های رادیوس، رنگ‌دانه‌های پوست، سرهای کوچک، چشم‌های کوچک، شکل غیر طبیعی کلیه و ناهنجاری‌های قلبی و اسکلتی دارند باعث تسهیل درمان آنها می‌شود.
این اختلال اغلب با کاهش و کمبود تدریجی سلول‌های خونی مغز استخوان، سلول‌های قرمز خون، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها همراه می‌شود. احتمال ابتلا به سرطان سلول‌های خون‌ساز در مغز استخوان به نام لوسمی میلوئید حاد (AML) یا تومورهای سر، گردن، پوست، دستگاه گوارش یا دستگاه تناسلی در افراد مبتلا به کم خونی فانکونی افزایش می‌یابد.
کم خونی فانکونی در مردان و زنان و در تمامی گروه‌های قومیتی به یک اندازه دیده شده است. این بیماری معمولاً به صورت اختلال ژنتیکی اتوزوم مغلوب به ارث می‌رسد، اما در مواردی دیده شده است که وراثت وابسته به X مغلوب نیز ممکن است به ارث برسد.
