مغز استخوان
مغز استخوان بخش اسفنجی و حفره‌حفره درون برخی از استخوان‌های بدن مانند استخوان ران است که گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌های خون را تولید می‌کند. مغز استخوان بافتی نرم و حفره‌دار در مرکز استخوان‌ها و تولیدکننده سلول‌های بنیادی اولیه بدن است و در ذخیره کردن چربی و بازسازی استخوان شرکت می‌کند. سلول‌های بنیادی، سلول‌های نابالغی هستند که قابلیت تبدیل‌شدن به انواع مختلف سلول‌ها را دارند.
مغزاستخوان سالم برای حیات ضروری است. مغز استخوان روزانه 200 میلیارد سلول خونی تولید می‌کند. برخی از بیماری‌های تهدیدکننده حیات مانند کم‌خونی سلول داسی شکل، سرطان خون، لنفوم و کم‌خونی آپلازی در اثر عملکرد ناصحیح مغزاستخوان ایجاد می‌شوند.
آناتومی
مغزاستخوان از حفره‌های استخوانی، شبکه پیچیده‌ای از رگ‌های خونی و دو نوع مغز استخوان قرمز و زرد تشکیل شده است که هردوی آن‌ها مملو از رگ‌ها و مویرگ‌های خونی هستند.
مغز قرمز حاوی سلول‌های بنیادی خون است که می‌توانند تبدیل به گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید یا پلاکت شوند. این سلول‌های بنیادی خون‌ساز، سلول‌های پرتوان هستند – به این معنی که قادر به تولید انواع مختلفی از سلول‌ها هستند. این سلول‌ها مسئول تولید و حفظ سلول‌های خونی هستند. سلول‌های خونی طول عمر محدودی دارند و به‌طور مداوم جایگزین می‌شوند ازاین‌رو تولید سلول‌های بنیادی سالم یک امر حیاتی است.
مغز زرد بیشتر از چربی و سلول‌های بنیادی مزانشیمی تشکیل شده است – سلول‌های چند توانی که در بافت نگه‌دارندۀ پیرامون مغز استخوان به نام استروما یافت می‌شوند. سلول‌های بنیادی مزانشیمی توانایی تبدیل‌شدن به برخی از بافت‌ها مانند استخوان، غضروف و چربی را دارند.
عملکرد
عملکرد اصلی مغزاستخوان ساخت سلول‌های خونی – گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها است. گلبول‌های قرمز مسئول حمل اکسیژن خون، گلبول‌های سفید مسئول مبارزه با عفونت‌ها و پلاکت‌ها سلول‌های دخیل در لخته کردن خون هستند.
سلول‌های تولیدشده توسط مغز استخوان عبارت‌اند از:
- لنفوسیت‌ها، نوتروفیل‌ها و مونوسیت‌ها: با باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌های مهاجم مبارزه می‌کنند.
- ائوزینوفیل‌ها و بازوفیل‌ها: نسبت به عفونت‌های انگلی واکنش می‌دهند و در واکنش‌های آلرژیک شرکت می‌کنند.
- سلول‌های B: تولیدکنندۀ آنتی‌بادی‌هایی که با عفونت مقابله می‌کنند.
- سلول‌های T: در علامت‌دهی سلولی و مبارزه با عفونت دخیل هستند.
- سلول‌های T قاتل: مستقیماً به سلول‌های آلوده به ویروس‌ها حمله می‌کنند.
- استئوبلاست‌ها و استئوکلاست‌ها: در بازسازی استخوان شرکت می‌کنند.
- گلبول‌های قرمز: اکسیژن را در خون حمل می‌کنند.
- پلاکت‌ها: در لخته شدن خون نقش دارند.
- آدیپوسیت‌ها یا سلول‌های چربی
بیشتر سلول‌های خونی و سلول‌های ایمنی بدن در مغز استخوان قرمز تولید می‌شوند، درعین‌حال سلول‌های تشکیل‌دهندۀ استخوان، غضروف و چربی از سلول‌های مزانشیمی مغز زرد ساخته می‌شوند. مغزاستخوان همچنین در بازسازی استخوان، از بین بردن سلول‌های غیرطبیعی و بازیابی بخش‌های سلولی مورداستفاده در تشکیل سلول‌های جدید شرکت می‌کند.
مغزاستخوان روزانه بیش از 200 میلیارد سلول خونی جدید تولید می‌کند. همان‌طور که می‌دانید، داشتن مغز استخوان سالم برای تأمین نیازهای بدن از اهمیت حیاتی برخوردار است.
سلول‌های ایمنی و سلول‌های خونی به‌طور مداوم تجدید و بازسازی می‌شوند. به‌عنوان‌مثال، طول عمر سلول‌های قرمز خون حدود 120 روز است، ازاین‌رو جایگزین شدن دائم آن‌ها به‌شدت ضروری است.
بیماری‌های استخوان
برخی از عوامل می‌توانند منجر به آسیب‌دیدگی و از عدم عملکرد صحیح مغز استخوان بشوند، ازجمله:
- سرطان خون ، لنفوما، مولتیپل میلوما یا سایر سرطان‌ها
- کم‌خونی آپلازی
- پرتودرمانی، شیمی‌درمانی یا سایر داروها
- ناهنجاری‌های ژنتیکی گلبول‌های قرمز خون، مانند بیماری سلول داسی شکل و تالاسمی
- ناهنجاری‌های ژنتیکی گلبول‌های سفید خون که موجب نقص ایمنی می‌شوند
- ناهنجاری‌های ارثی یا اکتسابی پلاکت‌ها که منجر به مشکلات مربوط به لختگی خون و خونریزی می‌شود
بسیاری از بیماری‌های مغز استخوان، خود استخوان را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهند، به این دلیل که استخوان و مغز استخوان برای تنظیم بازسازی استخوان با یکدیگر همکاری می‌کنند.
پیوند مغزاستخوان
پیوند مغز استخوان درمان اصلی و غالباً تنها درمان مؤثر برای بیماری‌ها و مشکلاتی است که بر قابلیت عملکرد صحیح مغز استخوان تأثیر می‌گذارند. پیوند مغز استخوان با افزایش ظرفیت تولید سلول‌های خونی سالم می‌تواند به راه‌اندازی مجدد یا بازسازی سیستم ایمنی بدن کمک کند.
به دلیل ویژگی‌های ژنتیکی منحصربه‌فرد افراد، وجود یک اهداکنندۀ سازگار – معمولاً یکی از اعضای خانواده – ضروری است. چنانچه تطابق ژنتیکی تأیید شود، مغز استخوان برداشته شده و برای پیوند آماده می‌شود.
از پیوند مغز استخوان می‌توان در موارد زیر استفاده کرد:
- درمان بیماری‌هایی که موجب توقف عملکرد مغز استخوان یا عملکرد غیرطبیعی آن شده‌اند. بیماری‌های خونی مانند کم‌خونی گلبول داسی شکل، سرطان‌هایی مانند سرطان خون و لنفوما و اختلالات ژنتیکی که مانع تولید سلول‌های سالم یا عملکرد مغز استخوان می‌شود و یا آن را محدود می‌کند.
- جایگزین کردن مغز استخوان آسیب‌دیده. دوزهای بالای شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی می‌توانند به مغز استخوان آسیب برسانند. برخی از بیماری‌های ویروسی یا اختلالات خود ایمنی نیز می‌توانند موجب آسیب‌دیدگی مغز استخوان شوند. مغز استخوان سالم می‌تواند جایگزین مغز استخوان ناسالم شده و به تقویت و راه‌اندازی مجدد سیستم ایمنی بدن کمک کند.
- جایگزین کردن مغز استخوان تغییریافتۀ به‌طور ژنتیکی. مغز استخوان سالم را می‌توان جایگزین مغز استخوان ناسالم، ناکارآمد یا حتی مغز استخوان غیرطبیعی در بیماری‌های ژنتیکی همچون سندرم هورلر و آدرنولوکودیستروفی کرد.
مغز استخوان معمولاً از استخوان‌های بلند باسن و استخوان‌های ران برداشته می‌شود، اگرچه مغز استخوان فعال را می‌توان در درون ستون فقرات، استخوان‌های شانه، دنده‌ها، قفسۀ سینه و جمجمه نیز یافت.
چه زمان پیوند مغزاستخوان لازم است؟
عملکرد غیرطبیعی و نامناسب مغز استخوان می‌تواند با علائم غیراختصاصی مانند خستگی، کبودی، کاهش وزن بی‌دلیل، تب و نیز عفونت‌های مکرر همراه باشد.
هنگامی‌که علائم حاکی از عملکرد نادرست مغز استخوان باشد، پزشکان بیمار را معاینه کرده و سوابق پزشکی وی را به همراه انجام یک سری آزمایشات، ازجمله شمارش کامل سلول‌های خونی ارزیابی می‌کند.
چنانچه این آزمایشات نشان‌دهندۀ وجود مشکلی باشد، ممکن است نمونه‌برداری از مغز استخوان، غربالگری ژنتیکی و سایر آزمایشات برای بررسی بیشتر انجام شود.
چنانچه دلیل سوء عملکرد مغز استخوان، سرطان یا سایر اختلالات خونی باشد، ممکن است از شیمی‌درمانی، پرتودرمانی یا هر دو برای درمان بیماری استفاده شود. پس از ریشه‌کن کردن بیماری، معمولاً توصیه به انجام پیوند مغز استخوان می‌شود.
متأسفانه، شیمی‌درمانی و پرتودرمانی می‌تواند به مغز استخوان آسیب برسانند و سیستم ایمنی بدن را سرکوب کنند و به‌طور هم‌زمان نیاز احتمالی به پیوند مغز استخوان و خطر رد آن را افزایش دهد.
منابع جایگزین سلول‌های بنیادی
سه منبع اصلی سلول‌های بنیادی که می‌توان از آن‌ها برای بازسازی مغز استخوان استفاده کرد عبارت‌اند از:
سلول‌های بنیادی خون محیطی (PBSC): این سلول‌های بنیادی در رگ‌ها و عروق تمامی افراد سالم در جریان هستند. بیمارانی که از شیمی‌درمانی بهبود می‌یابند و افراد سالمی که تحت درمان با داروهای محرک رشد مغز استخوان بوده‌اند، تعداد نسبتاً زیادی سلول‌های بنیادی خون محیطی در خون خود دارد. سلول‌های بنیادی خون محیطی را می‌توان به‌عنوان منبع سلول‌های بنیادی برای پیوند، جمع‌آوری و در موقعیت‌های خاص استفاده کرد.
بند ناف: سلول‌های بنیادی را می‌توان در جفت نوزادان تازه متولدشده پس از قطع بند ناف یافت. این سلول‌های بنیادی بیشتر در پیوند سلول‌های بنیادی مورداستفاده قرار می‌گیرد.
جنین: استفاده از سلول‌های بنیادی جنینی بحث‌برانگیز است و برخی از دلایل اخلاقی استفاده از آن‌ها را محدود کرده است، بااین‌حال تحقیقات بیشتری برای کشف پتانسیل این شیوۀ درمانی در آینده در حال انجام است.
منبع نوشته :
https://www.medicalnewstoday.com/articles/285666#transplants
