آنچه که باید درباره پرکاری تیروئید (هیپرتیروئیدیسم) بدانیم
تیروئید غده پروانه ای شکل در جلوی گردن است. هورمونهای تیروکسین (T4) و تری یدوتیرونین (T3) توسط این غده ساخته شده و وظیفه‌ی کنترل رشد و متابولیسم بدن را برعهده دارند. هیپرتیروئیدیسم و یا پرکاری تیروئید زمانی ایجاد میشود که غده تیروئید مقدار بسیار زیادی هورمون تولید میکند. عوامل مختلفی در ایجاد پرکاری تیروئید موثر بوده و علائم بیماری بسیار گسترده است. بیماری معمولا به آرامی شروع میشود اما ممکن است شروع آن در جوانان ناگهانی باشد. تقریبا 2.1% مردم ایالات متحده آمریکا مبتلا به پرکاری تیروئید هستند. این بیماری بیشتر زنان و افراد بالای 60 سال را درگیر میکند.
هیپرتیروئیدیسم با هیپوتیروئیدیسم (کم کاری تیروئید) متفاوت است. هیپر به معنی مقدار زیاد هورمون و هیپو به معنی مقدار کم است.
پرکاری تیروئید در صورت عدم درمان، با مشکلات شدیدی همراه خواهد بود. درمان دارویی با کاهش تولید هورمون سبب کنترل بیماری خواهد شد.
در این مقاله مرروی بر پرکاری تیروئید، از جمله علل، نشانه ها، تشخیص، عوارض و درمان انجام خواهد شد.
علائم بیماری پرکاری تیروئید
در بیماری پرکاری تیروئید، غدهی تیروئید مقدار زیادی هورمون تیروئیدی تولید میکند. ممکن است بیماران مبتلا به نوع خفیف پرکاری تیروئید علائمی نداشته باشند و اغلب از ابتلای خود به این بیماری بیخبرند. در صورتی که علائم افزایش یابد، بر کل بدن و عملکرد آن تاثیرگذار خواهد بود. بیشتر علائم ناشی از افزایش هورمونهای تیروئیدی مرتبط با بالا رفتن میزان سوخت و ساز بدن است.
علائم در افراد مختلف متفاوت بوده و شامل:
- گواتر، به معنی متورم شدن زیر گردن به علت بزرگ شدن غده تیروئید
- عصبی شدن، تحریک پذیری، نوسانات خلقی، کاهش تمرکز
- اسهال
- اختلال در تنفس
- خستگی و اختلال در خواب
- ضعف عضلات
- بی قراری
- حساسیت زیاد به گرما، تعریق شدید، پوست گرم و مرطوب
- افزایش اشتها
- افزایش حرکات روده و افزایش ادرار
- ناباروری و کاهش میل جنسی
- خارش پوست، کهیر
- سست و ضعیف شدن ناخنها
- مشکلات قاعدگی به خصوص کاهش تعداد دفعات قاعدگی و یا قطع قاعدگی
- آلوپسی یا ریزش موی تکه ای
- افزایش ضربان قلب و تپش قلب
- قرمزی کف دست
- کاهش یا افزایش وزن ناگهانی
- لرزش دست
همراهی پرکاری تیروئید با دیابت منجر به افزایش علائم دیابت ماند خستگی و تشدید تشنگی میگردد. همچنین همراهی آن با بیماریهای قلبی خطر آریتمی، نارسایی قلبی و دیگر مشکلات قلبی و عروقی را افزایش میدهد.
علل بیماری پرکاری تیروئید
علل مختلفی برای ابتلا به بیماری پرکاری تیروئید وجود دارد. از جمله:
بیماری گریوز
بیماری گریوز اختلال خودایمنی و شایعترین علت پرکاری تیروئید است که بیش از 70 درصد موارد ابتلا به این بیماری را به خود اختصاص میدهد. علت بیماری گریوز ناشناخته است اما به دلیل سابقه خانوادگی، پایه ژنتیکی دارد. در این بیماری آنتی بادی های محرک غده تیروئید ساخته میشود که منجر به افزایش تولید هورمونهای تیروئیدی می گردد.
گریوز شایعترین بیماری تیروئید در زنان سنین 30 تا 50 ساله است و میزان ابتلا در زنان 7 تا 8 برابر بیشتر از مردان است. این بیماری می تواند بر روی چشمها اثر گذاشته و منجر به تورم پلک، بیرون زدگی چشم، دوبینی، و تورم اطراف چشم شود.
بیماری ندول تیروئید
ندول های تیروئیدی به صورت گره هایی در غده تیروئید هستند که علت پیشرفت آنها مشخص نیست. ممکن است این گره ها دارای بافت غیرطبیعی تیروئید باشند اما معمولا خوش خیم و غیر سرطانی هستند. ندول ها بر روی فعالیت منظم غدهی تیروئید تاثیر می گذارند و باعث افزایش تولید هورمون تیروئیدی میشوند. ممکن است غده تیروئید بزرگ شود اما معمولا بدون درد است. ندول‌ها میتوانند با دست لمس شوند.
جذب بیش از اندازه ید
ید در غذاهایی مانند ماهی‌های دریایی و نمک وجود دارد. غده تیروئید از ید برای تولید هورمون تیروئیدی استفاده میکند. استفاده از مکمل‌های ید باعث میشود که غده تیروئید بیش از حد هورمون تولید کند. افرادی که داروهای هورمون مصنوعی تیروئید مصرف میکنند باید به طور منظم تحت نظر پزشک باشند تا از صحت دوز مصرفی اطمینان حاصل گردد.
داروها
برخی از داروهای موثر بر مشکلات قلبی حاوی مقدار زیادی ید هستند که ممکن است سبب تغییر عملکرد غده تیروئید شوند. لیتیوم داروی دیگری است که میتواند بر کارآیی این غده تاثیر گذار باشد. این دارو برای درمان بیماریهای دوقطبی مورد استفاده قرار میگیرد.
تیروئیدیت
تیروئیدیت به معنای التهاب تیروئید است که اغلب در نتیجه عفونت ویروسی ایجاد میشود. علائم بیماری شامل:
- تب
- گلودرد
- تورم دردناک
- دردهای عمومی
- درد گردن
سرطان فولیکولار تیروئید
در موارد نادر، ممکن است پرکاری غدهی تیروئید ناشی از سرطان تیروئید باشد. سلول‌های بدخیم مقدار زیادی هورمون تیروکسین و تری یدوتیرونین تولید میکنند.
تشخیص پرکاری تیروئید
قدم اول برای تشخیص، بررسی علائم و معاینهی بالینی است. معاینه بیمار برای بررسی علائمی مانند تورم غده تیروئید، افزایش ضربان قلب، پوست مرطوب، و لرزش دستها و یا انگشتان انجام میشود. تشخیص پیشرفته پرکاری تیروئید به علت تظاهرات بالینی آسان است اما این علائم در مراحل اولیه کمتر هستند. آزمایش‌های لازم برای تشخیص پرکاری تیروئید شامل موارد زیر است:
- آزمایش تیروئید: آزمایش خون که به عنوان آزمایش عملکرد تیروئید شناخته میشود میتواند بیانگر نحوهی عملکرد غدهی تیروئید باشد. این آزمایش برای بررسی سطح هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH)، تیروکسین و تری یدوتیرونین انجام می گیرد.
- اسکن تیروئید: تست تخصصی تشخیص تیروئید است که با کمک ید رادیواکتیو برای بررسی درجه عملکرد تیروئید انجام می گیرد. این آزمایش با نام تست جذب ید رادیواکتیو هم شناخته میشود.
- اولتراسوند (سونوگرافی): در این روش اندازه غده تیروئید و توده موجود، جامد و یا کیستیک بودن توده مشخص میشود.
- MRI و یا CT اسکن: با کمک این آزمایش تومورهای هیپوفیزی عامل ایجاد بیماری تشخیص داده میشوند.
عوارض بیماری پرکاری تیروئید
شدت و وخامت پرکاری تیروئید و علائم آن به میزان واکنش بدن در برابر مقدار زیاد هورمون تیروئید و توانایی بیمار در پیگیری برنامه‌های درمانی دارد.
افتالموپاتی گریوز
افتالموپاتی گریوز منجر به درد و ناراحتی چشمی، حساسیت به نور و برخی مشکلات بینایی خواهد شد. ممکن است چشمها دچار بیرون زدگی شوند. استفاده از قطره های چشمی و استفاده از عینک آفتابی به تسکین علائم کمک میکند. در موارد شدید بیماری، درمان با داروهای خاص مانند استروئیدها یا داروهای مهارکننده سیستم ایمنی میتواند سبب کاهش تورم چشم شود.
طوفان تیروئیدی
طوفان تیروئیدی واکنش نادری است که پس از عفونت، آسیب و یا ترومای فیزیکی مانند جراحی یا زایمان اتفاق می افتد. همچنین اگر پرکاری تیروئید فرد تشخیص داده نشود و یا کنترل خوبی نداشته باشد، ممکن است طوفان تیروئیدی در زمان بارداری هم رخ دهد. طوفان تیروئیدی یک واکنش تهدید کننده حیات است که نیازمند درمانهای اورژانسی است.
علائم طوفان تیروئیدی شامل:
- ضربان قلب شدید
- تب بالا
- تحریم پذیری
- زردی
- استفراغ
- اسهال
- کم شدن آب بدن
- توهم
درمان پرکاری تیروئید
برخی از داروهای مورد استفاده در پرکاری تیروئید منجر به علائمی مانند مشکلات قلبی می شوند در حالی که برخی دیگر تولید هورمونهای تیروئیدی را هدف قرار میدهند.
بتا بلاکرها
بتا بلاکرها و یا مسدودکننده های بتا سبب درمان پرکاری تیروئید نمی‌شوند اما می توانند علائم بیماری را تا زمان دریافت درمانهای دیگر کاهش دهند. از جمله این داروها پروپرانولول است که به منظور کنترل ضربان قلب، تعریق، اضطراب، و فشار خون تجویز میشود. بیمار چند ساعت پس از مصرف دارو اثر آن را احساس میکند.
داروهای آنتی تیروئید
داروهای آنتی تیروئید تولید بیش از اندازه هورمون تیروئیدی را متوقف میکنند. متداولترین داروی مورد استفاده متیمازول (تاپازول) است. از آنجایی که متیمازول برای جنین خطرناک است، داروی پروپیل تیوراسیل به عنوان جایگزین در دوران بارداری استفاده میشود.
براساس گزارش انجمن تیروئید آمریکا، تقریبا در 20 تا 30 درصد بیماران مبتلا به بیماری گریوز (پرکاری خود ایمنی تیروئید)، مصرف داروهای آنتی تیروئید به مدت 12 تا 18 ماه منجر به بهبود طولانی مدت بیماری گردید.
عوارض جانبی داروها شامل:
- واکنش‌های آلرژیک
- کاهش شمارش گلبول‌های سفید خون و افزایش خطر ابتلا به عفونت
- به ندرت نارسایی کبدی
ید رادیواکتیو
ید رادیواکتیو یکی از روش‌های درمانی پرکاری تیروئید است. در این روش، ید رادیواکتیو توسط سلول‌های تیروئیدی جذب شده و آنها را تخریب میکند. این تخریب موضعی است و اثری بر سلول‌های دیگر بدن ندارد. دوز رادیواکتیو موجود در ید رادیواکتیو بسیار کم بوده و مضر نیست.
این روش درمانی مناسب دوره بارداری و شیردهی نیست. پس از درمان، زنان باید 6 تا 12 ماه از بارداری جلوگیری کنند.
جراحی
در صورت عدم موفقیت روش‌های درمانی دیگر، با کمک روش جراحی بخشی از غده تیروئید برداشته میشود. این روش درمانی برای افراد باردار، کسانی که قادر به تحمل روش‌های دیگر نیستند و افراد مبتلا به سرطان استفاده میشود.
رژیم غذایی
هیچ رژیم غذایی خاصی برای درمان پرکاری تیروئید وجود ندارد. با این وجود، کاهش مصرف زیاد ید و پرهیز از مکمل‌های ید میتواند از فعالیت بیش از اندازه غده تیروئید جلوگیری کند.
رژیم غذایی متعادل به حفظ سلامت غده تیروئید کمک میکنند. اگر فردی مکمل استفاده میکند، باید با پزشک یا متخصص تغذیه درباره میزان استفاده و اینکه کدام مکمل تاثیری بر فعالیت غده تیروئید ندارد مشورت کند.
پرکاری تیروئید و بارداری
ممکن است زنان مبتلا به پرکاری تیروئید مشکلاتی در بارداری داشته باشند. سطح هورمون تیروئید به میزان کمی در دوره‌ی بارداری افزایش پیدا میکند. برخی از زنان که مستعد بیماری هستند اما تشخیص داده نشدند، ممکن است در دوره‌ی بارداری پرکاری خفیف تیروئید داشته باشند. زنانی که تیروئید پرکار دارند، ممکن است در طول دوره بارداری دچار بزرگی غده تیروئید شوند.
پرکاری تیروئید شدید و درمان نشده در طول بارداری منجر به مشکلات زیر میشود:
- تولد نوزاد با وزن کم
- افزایش فشار خون مادری
- مشکلات قلبی
- سقط جنین
اگر مادر مشکل تیروئیدی داشته باشد، پزشک باید عملکرد تیروئید نوزاد را بررسی کند؛ چون مشکلات تیروئیدی می تواند تاثیر بسزایی در رشد مغز داشته باشد. زنانی که قبل از بارداری درمان می شوند، باید درمان را ادامه دهند. با این حال روند درمانی آنها باید با شرایط موجود تنظیم گردد؛ مثلا ممکن است دوز تیروکسین بیشتری نسبت به قبل نیاز داشته باشند. لووتیروکسین داروی بی خطری برای دوران بارداری است؛ چون که نقش مشابه هورمون طبیعی دارد. با درمان مناسب، اکثر موارد بارداری نرمال خواهد بود.
خلاصه
هیپرتیروئیدیسم و یا پرکاری تیروئید در زنان شایعتر است. این بیماری علل مختلفی دارد که شایعترین آن بیماری گریوز است. درمان پرکاری تیروئید و مدیریت علائم آن با کمک درمانهای دارویی انجام میشود. برخی از رژیم‌های غذایی هم می توانند مفید باشند.
منابع :
https://www.medicalnewstoday.com/articles/9153
https://www.healthline.com/health/hyperthyroidism
https://www.webmd.com/a-to-z-guides/overactive-thyroid-hyperthyroidism
