مرگ ناگهانی قلبی ( SCD, death cardiac Sudden) اتفاقی غیر شایع و تأسف‌بار است که در سال‌های اخیر تعدادی از ورزشکاران نام‌آشنا مانند هادي نوروزي (فوتبالیست)، مجید پاشا مقدم (بسکتبال)، انتونیو پوسرتا (فوتبالیست)، مارکو پانتونی (دوچرخه سوار) و سرگی کرینکوف (اسکیت) را به کام مرگ کشیده است.
مرگ ناگهانی قلبی مرتبط با ورزش عبارت اند از مرگ غیر تروماتیک و ناگهانی که در اثر ایست قلبی و پس از تغییر وضعیت بالینی ورزشکار در حین ورزش و یا در عرض یک ساعت پس‌ازآن در یک ورزشکار رقابتی اتفاق بیفتد.
در چه کسانی مرگ ناگهانی قلبی شایع‌تر است.
برخی از ورزشکاران ممکن است در معرض خطر بیشتر SCD نسبت به دیگران باشد. درواقع عوامل مختلفی مانند جنسیت، سن، نژاد، معاینات و پیگیری‌های پزشکی قبل از انجام مسابقات ورزشی در بروز SCD نقش دارند.
خطر SCD در ورزشکاران رشته‌های ورزشی بسکتبال و فوتبال، جنس مذکر و نژاد پوست تیره شایع‌تر است.
بیشترین زمان SCD (90 درصد مواقع)، هنگام مسابقه، هنگام تمرینات ورزشی و سپس استراحت بلافاصله پس از تمرین بوده و در دفعات کمتری در مواقع دیگر رخ می‌دهد.
اکثر ورزشکارانی که دچار SCD شده‌اند دارای بیماری قلبی و عروقی بوده‌اند. خطر SCD در ورزشکاران جوان مبتلابه بیماري قلبی-عروقی 5/2 برابر بیشتر از افراد غیر ورزشکار تخمین شده است.
علل مرگ ناگهانی قلبی ورزشکاران
بیماری‌های قلبی عروقی
در ورزشکاران جوان که با سن کمتر از 35 سال، اختلالات قلبی عروقی مادرزادی ازجمله کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک (HCM)، اختلالات مادرزادي عروق کرونر و دیسپلازي آریتموژنیک بطن راست علت اصلی SCD شناخته شده‌اند. دیگر مواردی که نقش کمتری در وقوع SCD دارند عبارت‌اند از: اختلالات هدایت الکتریکی، مشکلات دریچه‌ای قلب، کاردیومیوپاتی اتساعی، سندرم مارفان و میوکاردیت.
در ورزشکاران بالای 35 سال، بیشتر حوادث SCD به علت بیماری قلبی عروقی (CAD) رخ می‌دهد.
بسیاری از این تشخیص‌ها ممکن است ازلحاظ بالینی آشکار نباشد و برای اولین بار با مرگ ناگهانی فرد، خود را نشان دهند. در حدود 30٪ از ورزشکاران مبتلابه SCD علائم مانند درد قفسه سینه، تنگی نفس، کاهش عملکرد، تپش قلب، پیش سنوکوپ یا سنکوپ را گزارش داده‌اند
ارزیابی چنین علائم اعمال‌شده توسط یک تیم واجد شرایط پزشکی و پزشکان قلب و عروق، یکی از جنبه‌های مهم مراقبت‌های پزشکی ورزشکاران و پیشگیری از SCD است.
کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک
این عارضه عامل اصلی (35 تا 50 درصد) مرگ ناگهانی قلبی در ورزشکاران جوان است. این بیماری یک وضعیت ژنتیکی است که در اثر ضخیم شدن دیواره قلب به‌خصوص بزرگ شدن ماهیچه‌های بطن چپ رخ می‌دهد. مرگ ناگهانی قلبی به علت کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک به طور معمول در اثر تاکیکاردي و فیبریلاسیون بطنی اولیه ایجاد می‌شود و می‌تواند اولین تظاهر بالینی بیماري باشد.
برای تشخیص کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک از اکوکاردیوگرافی دوبعدی استفاده می‌شود. در صورت تشخیص صحیح کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک در ورزشکار به وی توصیه می‌شود که ورزش‌های رقابتی و سنگین را کنار بگذارد و ورزش‌های با شدت‌های کم استاتیکی و دینامیکی مانند بیلیارد را پیگیر شوند.
ناهنجاری مادرزادی عروق کرونر
دومین علت شایع SCD در ورزشکاران جوان است (12 تا 20 درصد موارد) ناهنجاری مادرزادی عروق کرونر است. منشأ گرفتن شریان‌های کرونر راست و چپ از سينوس والسالواي راست به عنوان شایع‌ترین ناهنجاری عروق کرونر در ورزشکاران گزارش شده است. بیشتر بیماران مبتلا به ناهنجاری شریان‌هاي کرونر بدون علامت هستند و ممکن است به‌عنوان اولین نشانه بیماري دچار مرگ ناگهانی شوند اما در برخی ورزشکاران هنگام فعالیت علائمی مانند سنکوپ، تنگی نفس و تپش قلب گزارش شده است.
کسانی که به ناهنجاری مادرزادی عروق کرونر مبتلا هستند باید از شرکت در مسابقات ورزشی کناره‌گیری کنند و پس از درمان درصورتی‌که اختلال عملکرد در حین تست ورزش در آن‌ها مشاهده نشود می‌توانند به حرفه ورزشی خود بازگردند.
کوموشیو کوردیس
این عارضه زمانی اتفاق می‌افتد که ضربه مستقیم به قفسه سینه وارد شود و منجر به فیبریلاسیون بطنی و ایست قلبی می‌گردد. این اتفاق در اثر درگیری فیزیکی ورزشکاران و یا پرتاب جسم به سمت قفسه سینه رخ می‌دهد و در ورزشکاران جوان رایج‌تر است. زمان وارد شدن ضربه در یک‌زمان حساس از چرخه ضربان قلب است و پس‌ازآن فرد سریعاً فوت می‌شود. درصورتی‌که در طی سه دقیقه اقدام به احیای قلبی ریوی شود احتمال زنده ماندن فرد بالا می‌رود.
مصرف دارو
مصرف برخی داروها مانند استروییدهاي آنابولیک، مواد محرك و هورمونهاي پپتیدي که برای دوپینگ استفاده می‌شود، ممکن است منجر به آریتمی‌های کشنده قلبی شوند.
توصیه‌های پیشگیرانه
غربالگري عمومی قلبی عروقی پیش از شرکت در مسابقه ورزشکاران جوان شامل شرح‌حال، بررسی سابقه بیماری خانوادگی و معاینه کامل و تکرار غربالگري قلبی- عروقی هر دو سال یک‌بار از بهترین راهکارهای پیشگیرانه از بروز مرگ ناگهانی قلبی ورزشکاران است.
درصورتی‌که ورزشکاری مشکوک به عارضه قلبی است، تشخیص تکمیلی مانند الکتروکاردیوگرافی و اکوکاردیوگرافی توصیه می‌شود.
غربالگري عمومی قلبی عروقی و اقدامات تشخیصی برای ورزشکاران مسن باید با جدیت بیشتری انجام شود.
حضور کادر پزشکی مجهز در تمامی برنامه و مسابقات ورزشی و آموزش احیاي قلبی ریـوي به مربیان، کادر ورزشی از دیگر موارد ضروری است.
