نارسایی کلیه شرایطی است که در آن عملکرد کلیه‌ها کاهش می‌یابد.
بی‌اشتهایی، تهوع و استفراغ و اسهال از رایج‌ترین علائم بیماران کلیوی است که باعث می‌شود این افراد از مشکلات تغذیه‌ای، سوءتغذیه و ضعف شدید بدنی رنج ببرند؛ بنابراین پیروی کردن از یک برنامه تغذیه‌ای سالم می‌تواند سبب جلوگیری یا حتی کمک به کاهش درد و علائم در این بیماران شود. ارزیابی و پایش منظم وضعیت تغذیه‌ای بیماران کلیوی از ضرورت‌های مراقبتی این بیماران است به‌خصوص اگر بیمار مراحل مزمن و خطرناکی را سپری می‌کند.
نارسایی کلیه چیست؟
نارسایی کلیه شرایطی است که در آن عملکرد کلیه‌ها کاهش می‌یابد و کلیه‌ها نمی‌تواند عمل پالایش، دفع مواد زائد و تنظیم مقدار آب و الکترولیت‌ها را انجام دهند، در این حالت مواد دفعی نیتروژنی مانند اوره و کراتینین در خون تجمع می‌یابد. این مشکل به دو صورت حاد (AKI) و مزمن (CKD) بروز می‌کند.
توصیه‌های غذایی برای بیماران نارسایی کلیه شامل:
محدودیت دریافت مایعات:
مقدار مایعات که بیماران نارسایی کلیوی می‌نوشند باید تحت کنترل باشد، زیرا این افراد نمی‌تواند مقدار کافی آب را از بدن دفع کنند و برای اینکه با مشکل تورم و تنگی نفس مواجه نشوند باید نوشیدن آب و مایعات برای آن‌ها کاهش داده شود.
محدودیت دریافت پتاسیم:
مصرف مواد غذایی حاوی پتاسیم در بیماران نارسایی کلیه باید محدود شود در غیر این صورت پتاسیم خون افزایش پیدا می‌کند و موجب سکته قلبی می‌گردد.
غذاهای سرشار از پتاسیم:
- زیتون
- موز
- زردآلو
- اووکادو
- انبه
- میوه‌های خشک
- سیب‌زمینی
- هندوانه
- اسفناج
- لبنیات
محدودیت دریافت نمک:
مصرف نمک و مواد غذایی شور مانند ترشیجات و غذاهای کنسروی، غذای فوری و فراورده‌های گوشتی نیز در این افراد باید کاهش یابد تا از مشکلاتی مانند تشنگی، تورم، فشارخون بالا جلوگیری شود.
محدودیت دریافت قند:
پرهیز از خوردن قند و مواد شیرین در بیماری مزمن کلیوی بسیار مهم است زیرا دیابت شایع‌ترین علت بیمار مزمن کلیوی است و افرادی که به دلیل دیابت دچار مشکل کلیوی شدند باید از مصرف شیرینی ها پرهیز کنند.
محدودیت دریافت پروتئین:
افراد مبتلابه بیماری نارسایی کلیوی باید از مصرف مواد غذایی پرپروتئین پرهیز کنند؛ زیرا کلیه این افراد قادر به دفع نیتروژن پروتئین مواد غذایی نیست و درنتیجه اوره افزایش پیدا می‌کند.
منابع غذایی حاوی پروتئین:
- گوشت
- مرغ
- تخم‌مرغ
- لبنیات
محدودیت دریافت فسفر:
کلیه‌های ضعیف نمی‌توانند فسفر مازاد را از خون دفع کنند. درصورتی‌که میزان فسفر افراد مبتلابه بیماری نارسایی کلیوی بالا باشد. باید مصرف غذایی این ماده را محدود کرد.
غذاهای حاوی مقادیر بالای فسفر شامل:
- شکلات تلخ
- گوشت
- مرغ
- ماهی
- محصولات لبنی
- آجیل
علاوه بر رعایت رژیم غذایی مصرف متصل شونده های فسفات (phosphate binder) به پایین نگه‌داشتن و دفع فسفات اضافه بدن کمک می‌کنند.
مصرف مواد غذایی غنی از آهن:
در بیماری مزمن کلیوی، تولید هورمون اریتروپویتین (که مغز استخوان را به تولید گلبول‌های قرمز تحریک می‌کند) توسط کلیه ها کاهش می‌یابد درنتیجه فرد دچار کم‌خونی می‌شود؛ بنابراین مصرف مواد غذایی حاوی آهن و ویتامین‌های گروه B مانند غلات سبوس‌دار، حبوبات و مصرف قرص آهن و مکملهای ویتامین در درمان کم‌خونی ناشی از بیماری مزمن کلیوی مؤثر است.
تغذیه بیماران دیالیزی
افرادی که دیالیز می‌شوند ملزم به کاهش دادن پتاسیم، نمک و فسفر مصرفی در رژیم غذایی خود هستند؛ اما نیاز به رژیم غذایی حاوی پروتئین دارند زیرا در هر بار دیالیز مقداری پروتئین از بدن این افراد حذف می‌شود و نیاز به تأمین پروتئین روزانه و جبران پروتئین ازدست‌داده شده حین دیالیز است.
مصرف مایعات در این افراد بستگی به میزان ادرار و میزان نمک مصرفی دارد. میزان مایعات مصرفی برای این افراد باید به‌گونه‌ای باشد که تشنگی آن‌ها برطرف شود و خوردن آب زیاد باید پرهیز کنند.
نکات تغذیه‌ای بیماران کلیوی
چگونه پتاسیم مواد غذایی را کاهش دهیم؟
راهکاری که می‌توان برای حذف مقداری پتاسیم از میوه و سبزی‌ها ارائه داد این است که آن‌ها را به تکه‌های کوچک تقسیم کرد و سپس آن‌ها را بجوشانند و آب جوشیده را دور بریزند و در صورت امکان اضافه کردن آب و جوشاندن را تکرار کنند سپس سبزی‌ها پخته‌شده را مصرف کنند.
در روش دیگر برای حذف پتاسیم می‌توان قطعات میوه و سبزی‌ها و حبوبات را به مدت یک تا دو ساعت در آب قرار داد و سپس از آب خارج و آبکشی مجدد شود.
استفاده از مواد غذایی با پتاسیم کم به‌جای مواد غذایی پر پتاسیم نیز راهکاری برای محدود کردن میزان پتاسیم مصرفی است.
مواد غذایی کم پتاسیم شامل:
- توت‌فرنگی
- تمشک
- آناناس
- زغال‌اخته
- خیار
- کاهو
- پیاز
- شلغم
- بامیه
استفاده از مواد غذایی با میزان سدیم پایین به‌جای مواد غذایی غنی از سدیم نیز راهکاری برای محدود کردن میزان سدیم مصرفی است.
مواد غذایی کم‌سدیم شامل:
- نان سفید
- کره گیاهی
- سرکه
- خامه تهیه‌شده از مواد غیر لبنی
- میوه و سبزی‌ها
- آبجو
- چای رقیق
- مغزهای خام
غذاهای دارای پتاسیم زیاد معمولاً دارای فسفر زیاد هم هستند. لبنیات جزو این گروه مواد غذایی است که شدیداً در بیماران کلیوی محدودشده است.
بی‌اشتهایی، حس ناخوشایند به بوی مواد غذایی و سوءتغذیه یکی از مشکلات رایج افراد دیالیزی است. به این افراد توصیه می‌شود مواد غذایی را با حجم کم و دفعات زیاد و همچنین داشتن چندمیان وعده تنظیم کنند؛ و همچنین برای تأمین انرژی از روغن‌های گیاهی، نان، برنج و پنیر خامه‌ای، شیر سویا استفاده کنند.
مصرف مکملهای غذایی و ویتامین ها نیز به جبران کمبود انرژی این افراد کمک می‌کند.
