تأثیرات روانی دیابت بر بیماران (دیابت و سلامت روان (بخش اول ))
کنترل مدام سطح قند خون، تزریق انسولین، پیروی از رژیم غذایی خاص، مصرف دارو، مراقبت از جسم برای هر بیمار دیابتی امری حیاتی است، اما رعایت تمام موارد خود مراقبتی توسط بیمار زمان‌بر و سخت است و طبیعی است که بیمار تحت‌فشار روانی قرار گیرد. بنابراین حفظ سلامت روانی و احساسی بیمار برای مدیریت صحیح دیابت ضروری است.
انکار و نپذیرفتن دیابت
انکار صدای تکرارشونده درونی فرد است که می‌گوید: «من نه»
اکثر افراد زمانی که متوجه می‌شوند به دیابت مبتلا هستند، این مسئله را انکار می‌کنند و میگویند «من باور ندارم. حتماً اشتباه شده است».
این برخورد در بیماران رایج و بخشی از روند پذیرش بیماری است. مشکل زمانی به وجود می‌آید که فرد در انکار دیابت مصمم است. انکار طولانی‌مدت فرد را از یادگیری درباره بیماری و خود مراقبتی منع می‌کند و همچنین او را از این واقعیت دور می‌کند که دیابت یک بیماری مادام‌العمر و مزمن است و اگر بدون درمان باقی بماند ممکن است عوارض جدی ایجاد کند.
انکار همچنین موجب می‌شود خانواده و دوستان بیمار وانمود کنند که مشکلی پیش نیامده است. حتی برخی پزشکان حس انکار در بیمار را تحریک می‌کنند و دیابت را یک بیماری خفیف عنوان می‌کنند به‌عنوان‌مثال به بیمار می گویند: «نگران نباش، دیابت شما آن‌قدر جدی نیست که به شما آسیب برساند»
مقابله با انکار
حس انکار با بیان عبارت‌های زیر توسط بیمار قابل‌تشخیص است:
- این بیماری خودبه‌خود بهبود می‌یابد
- بعداً به دکتر مراجعه می‌کنم
- وقت انجام این کارها را ندارم
- دیابت من جدی نیست و فقط با خوردن قرص درمان می‌شود
- سیگار می‌کشم که اشتهایم کمتر شود
- نمی‌توانم به‌تنهایی غذا بخورم یا اینکه خانواده را وادار به تغییر برنامه غذایی‌شان کنم
- جایی برای تهیه غذای سالم وجود ندارد
- نیازی به تست قند خون نیست و از طریق حسی که دارم متوجه می‌شوم میزان قند خون بدنم چقدر است
برای مقابله با انکار نیاز به روانشناس، مددکار، کارشناس تغذیه و همراهی خانواده و دوستان است. تهیه یک برنامه مراقبت روزانه و درک اینکه چرا هر آیتم در برنامه مهم است، بیمار را در رسیدن به اهداف بلندمدت یاری می‌دهد.
دیابت و استرس
زمانی که بدن تحت تأثیر تنش‌های فیزیکی و ذهنی قرار بگیرد، استرس نمایان می‌شود. آسیب فیزیکی، بیماری، مشکلات ازدواج، شغل، سلامت و یا مسائل مالی شما از انواع منابع استرس هستند.
در شرایط استرس‌زا بدن آماده واکنش است و از طریق پاسخ جنگ یا گریز (fight-or-flight) قسمت‌های مختلف بدن در مواجه با شرایط استرس آماده می‌شوند. در پاسخ جنگ یا گریز ترشح بسیاری از هورمون‌ها افزایش می‌یابد و موجب ذخیره انرژی، افزایش گلوکز و چربی در دسترس سلول‌ها می‌گردد، سپس این سلول‌ها آماده می‌شوند که بدن را از خطر دور کنند.
در افراد مبتلابه دیابت، پاسخ جنگ یا گریز به‌خوبی کار نمی‌کند. انسولین همیشه نمی‌تواند انرژی اضافی را به سلول‌ها برساند، بنابراین گلوکز در خون انباشته می‌شود، همچنین آزادسازی انسولین در بیماران مبتلابه دیابت نوع دو تحت شرایط استرس مسدود می‌گردد.
بسیاری از منابع استرس اثرات طولانی‌مدت بر جای می‌گذارند. برای مثال، ممکن است چند ماه طول بکشد تا فرد بعد از جراحی بهبود یابد و هورمون‌های استرس که برای مقابله با خطر کوتاه‌مدت طراحی‌شده‌اند، برای مدت طولانی فعال می‌مانند. درنتیجه، استرس بلندمدت می‌تواند سطح قند خون را در بلندمدت بالا نگه دارد.
بسیاری از عوامل استرس‌زا ناشی از ذهن و روان است. در صورت وجود استرس ذهنی پاسخ هورمون‌ها بی‌ارزش است و درصورتی‌که دشمن اصلی ذهن فرد است، هیچ دلیلی برای مبارزه یا فرار وجود ندارد.
در افراد مبتلابه دیابت، استرس می‌تواند میزان قند خون را از دو طریق تغییر دهد:
1- افرادی که تحت‌فشار قرار دارند ممکن است از خودشان مراقبت نکنند. آن‌ها ممکن است الکل بیشتری مصرف کنند یا کمتر ورزش کنند. آن‌ها ممکن است فراموش کنند سطوح گلوکز خود را بررسی یا برنامه غذایی مناسب تهیه کنند.
2- هورمون استرس ممکن است سطح قند خون را به‌طور مستقیم تغییر دهد.
کنترل استرس
چیزی که بر پاسخ افراد به استرس تأثیر می‌گذارد سبک برخورد است. به‌عنوان‌مثال، برخی از افراد دارای نگرش حل مسئله است. آن‌ها به خود میگویند: «برای حل این مشکل چه‌کاری می‌توانم انجام دهم؟» آن‌ها سعی می‌کنند موقعیت خود را تغییر دهند تا از استرس خلاص شوند. عده‌ای دیگر مشکل را می‌پذیرند و به خود میگویند «این مشکل آن‌قدرها هم جدی و مهلک نیست».
این دو روش مقابله معمولاً مفید است و افرادی که از آن‌ها استفاده می‌کنند، در پاسخ به استرس ذهنی، افزایش گلوکز خون به میزان کمتری رخ می‌دهد.
آرامش درمانی روش دیگر برای کنترل استرس بیماران دیابتی است. تمرین تنفس، یوگا، گوش دادن به موسیقی، ورزش، هنرآموزی، عبادت و مثبت اندیشی از بهترین روش‌های آرام‌سازی است.
صحبت کردن با یک درمانگر و مشاور، شرکت در انجمن‌های حمایت از بیماران دیابتی، مصرف منظم داروهای کنترل‌کننده گلوکز خون و پیروی از رژیم غذایی صحیح نیز به بیمار کمک می‌کند که با استرس مقابله کند و سطح گلوکوز را در وضعیت مطلوب نگه دارد.
