علل شیوع پايين بيماري ام اس در مناطق حاره‌ای و ژاپن، مصرف بالاي غذاهاي دريايي، روغن گياهي و مغزها نسبت به مصرف غذاهاي حاوي گوشت قرمز و چربی‌های حيواني گزارش‌شده است.
مولتیپل اسکلروزیس یا ام‌اس شایع‌ترین بیماری خود ایمنی دستگاه اعصاب مرکزی در همه سنین است.
ام اس یک بیماری پر عارضه است با علائمی مانند:
- خستگی
- مشکلات حرکتی
- مشکلات بلع و گوارش
- اختلالات بینایی
- افسردگی
درواقع ام‌اس یک بیماری پیچیده است و عوامل ژنتیکی و ایمونولوژیک برای توضیح آن کافی نیست بلکه عوامل مختلف محیطی یا شرایط متابولیکی در بروز و پیشرفت آن نقش دارند.
ازجمله این عوامل موارد زیر را می‌توان نام برد:
- عفونت‌های ویروسی
- مسمومیت با فلزات سنگین
- سیگار کشیدن
- چاقی کودکان
- کمبود ویتامین D
- شیوه نادرست زندگی مانند تغذیه نامناسب
این پرسش که آیا عادات غذایی و سبک زندگی تأثیری در بیماری مولتیپل اسکلروزیس (MS) دارد هنوز موضوع بحث و پژوهش محققان است.
یافته‌های پژوهشی زیر، بیان‌کننده علت ارتباط بیماری MS با عادات غذایی و شیوه زندگی است:
این بیماری در کشورهای غربی با بالاترین درآمد و بیشترین فاصله از استوا، شایع است. ویژگی این کشورها انتخاب سبک زندگی بی‌تحرکی، رژیم غذایی پرکالری، حاوی چربی اشباع‌شده از چربی حیوانی و همچنین نور کم آفتاب است.
شباهت این بیماری با بیماری‌های التهابی مرتبط با عادات غذایی غلط مانند بیماری التهابی روده که در هردوی آن‌ها ویتامین D کم است و تحت تأثیر عوامل محیطی قرار دارند. همچنین مصرف روغن حیوانی و کربوهیدرات تصفیه‌شده با التهاب پس از صرف غذا در ارتباط است.
کمبود ویتامین D در بیماران مبتلابه ام اس و ارتباط این ویتامین به رژیم غذایی و توزیع جغرافیایی:
در مناطق با عرض های جغرافیایی بالاتر، کمترین میزان تابش خورشید و دریافت ویتامین D وجود دارد.
تحقیقی که در دهه 1940 انجام شد، نشان داد که در دوران جنگ جهانی دوم، میزان بیماری MS کاهش و پس از جنگ، میزان MS افزایش یافت.
محققان علت این امر را کمبود برخی منابع غذایی مانند گوشت، تخم‌مرغ، شیر، فراورده‌های گوشتی و…در زمان جنگ دانستند.
و مطالعه‌ای که در خصوص کودکان مبتلابه ام‌اس انجام شد نشان داد افزایش ده درصد مصرف چربی در این افراد منجر به افزایش حملات بیماری آن‌ها و قرار دادن سبزی‌ها در رژیم غذایی منجر به 50 درصد کاهش وخامت بیماری گردیده است.
در چه مناطقی افراد کمتری به بیماری ام اس مبتلا می شوند؟
علل شیوع پايين بيماري ام اس در مناطق حاره‌ای و ژاپن، مصرف بالاي غذاهاي دريايي، روغن گياهي و مغزها نسبت به مصرف غذاهاي حاوي گوشت قرمز و چربی‌های حيواني گزارش‌شده است. این ترکیبات حاوی اسیدهای چرب غیراشباع هستند و اسیدهای چرب غیراشباع نقش مهمی در میزان استحكام غشاء سلولي سلول‌های بدن بر عهده دارد.
مطالعات مختلف نقش عوامل تغذیه‌ای مختلفی را در پیشگیری و کنترل بیماری ام اس مطرح کرده‌اند.
عواملی مانند دریافت کافی مواد غذایی زیر:
- ويتامين E و D
- ویتامین B12
- اسیدهای چرب امگا 3 و امگا 6
- آنتی‌اکسیدان‌ها چون ويتامين C
- فيبر
- پروتئين گياهي
- آب‌میوه
- غلات كامل
و فاکتورهای ايجاد اين بيماري را عوامل زیر معرفی کرده‌اند:
- چربی‌های اشباع و حيواني
- گوشت قرمز
- لبنيات پرچرب
- تخم‌مرغ
- نمک زیاد
رعایت رژیم غذایی مناسب به‌ویژه در ابتدای بیماری باعث کند شدن سیر بیماری و کاهش بسیاری از علائم بیماری می‌گردد.
درواقع مشکلات زیر با اصلاح رژیم غذایی بیماران ام‌اس قابل‌کنترل است:
- یبوست
- سوءتغذیه
- افزایش و کاهش وزن
- مشکل بلع
- بی‌اشتهایی
- لرزش بدن
- التهاب
- عفونت مثانه
- عوارض داروها
چگونه مولکول‌های غذایی می‌تواند علائم MS را تشدید یا بهبود دهد؟
حال، این سؤال مطرح می‌شود که چگونه مولکول‌های غذایی می‌تواند علائم MS را تشدید یا بهبود دهد. برای این منظور متخصصان به بررسی اثر مواد غذایی روی فلور میکروبی روده و اثر التهابی آن‌ها پرداختند. یافته‌های آن‌ها نشان داد که میکروبیوتای (مجموعه‌ای از میکروارگانیسم‌هایی است که در دستگاه گوارش به حالت همزیستی با میزبان زندگی می‌کنند) روده ممکن است نقش مهمی در مرحله شروع MS داشته باشد و همچنین ممکن است حساسیت میزبان به سایر بیماری‌های خود ایمنی و اختلالات روانپزشکی مانند افسردگی، اضطراب و استرس را موجب شود. از طرف دیگر نوع و مقدار فاکتورهای رژیم غذایی متفاوت می‌تواند با تأثیر بر آنزیم‌ها، عوامل رونویسی، بیان ژن‌ها ارتباط داشته باشد و تغییرات خاصی را در متابولیسم سلولی ایجاد کند که منجر به واکنش‌های التهابی و خود ایمنی را در بدن می‌شود.
فهرستی از مواد غذایی که مصرف‌کننده برای جلوگیری از فرایندهای التهابی و خود ایمنی باید از آن‌ها اجتناب کند شامل موارد زیر هستند:
- اسیدهای چرب اشباع
- اسیدهای چرب هیدروژنه
- گوشت قرمز
- پروتئین‌های موجود در شیر گاو پرچرب
- نوشیدنی‌های شیرین
- مواد غذایی پرکالری کم فیبر
تغذیه بیماران ام‌اس از دیدگاه طب سنتی
از دیدگاه طب سنتی انسان‌ها با یکدیگر تفاوت مزاجی و ساختاری دارند و هر نوع خوراکی با مزاج مخصوص خود می‌تواند بر مزاج انسان تأثیر بگذارد.
این طب لیست غذاهای ممنوع در بیماران ام‌اس را معرفی کرده است که شامل غذاهاي صنعتي و غذای فوری، غذاهاي داراي طبع سرد وتر و سرد و خشك هستند؛ و با در نظر گرفتن مزاج‌های متفاوت غذاهاي مضر براي رژيم بلغم (سرد و تر) را شامل:
- ترشيجات
- كيوي
- ماست
- دوغ
- كشک
- ماكاروني
- گوجه‌فرنگی
- خيار
- پرتقال
- آلبالو
و غذاهاي مضر براي رژيم سودا(سرد و خشک) را موارد زیر معرفی کرده است.:
- كلم
- عدس
- قارچ
- کشک
- نمک زیاد
ازنظر متخصصین این طب مواد غذایی ذکرشده در عملكرد سيستم عصبي اختلالاتي ايجاد می‌کنند ولي مکانیسم اثر آن‌ها به‌طور دقیق و کامل مشخص نشده است. برخی مواد غذایی که ازنظر طب سنتی برای بیماران ام‌اس مضر است در یافته‌های نوین و علمی اثر عکس دارد! گوجه‌فرنگی، گریپ‌فروت، پرتقال و گیلاس ازجمله این مواد غذایی هستند.
همچنین طب سنتی مصرف مواد غذایی با طبع گرم را برای رفع سردی مغز و اعصاب مفید دانسته و به بیماران ام‌اس توصیه می‌کند که شامل:
- انجیر
- زیتون
- زعفران
- جینسینگ
- آناناس
- فلفل
- عسل
- خرما
- کشمش آفتابی
- بادام
- پسته
- گردو
- فندق
ضمن اینکه تاکید زیادی بر مصرف چهار گیاه خرفه، گزنه، شاهدانه و کندر دارد.
رابطه بین عناصر سنگین و ام اس
در ایران دو استان تهران و اصفهان بیشترین امار بیماران مبتلا به ام اس را به خود اختصاص داده است. آمار مبتلایان به ام اس در ساکنان شهرهای مناطق غرب اصفهان، در مجاورت رودخانه و صنایع بزرگ از جمله صنایع پتروشیمی، فولاد مبارکه، ذوب آهن و صنایع هسته ای، از دیگر نقاط اصفهان بیشتر است.
آلودگی زیاد کلان‌شهرها و شهرهای صنعتی، پراکندگی این آلودگی‌ها در خاک، آب‌وهوا و در پی آن حضور در زنجیره غذایی آبزیان، محصولات کشاورزی و مواد غذایی یکی از عوامل شیوع بیماری ام اس است.
مهم‌ترین عناصر سنگینی که حضور آن‌ها در محصولات کشاورزی گزارش‌شده است شامل:
- سرب(در میوه و سبزی‌ها)
- کادمیم (قهوه فوری، برنج لنجان و غذاهای کنسرو شده)
- جیوه (ماهی )
- آلومینیوم(مواد غذایی طبخ شده در قابلمه و ماهی‌تابه)
- آهن
که با تأثیر بر سیستم عصبی و گوارشی ممکن است در بروز بیماری ام اس نقش داشته باشند.
