تغذیه تکمیلی به‌عنوان فرایندی شروع می‌شود که شیر مادر به‌تنهایی دیگر برای برآورده کردن نیازهای غذایی نوزادان کافی نیست و بنابراین به همراه شیر به غذاها و مایعات دیگر نیز نیاز است. انتقال از شیردهی اختصاصی به غذاهای خانواده که از آن به‌عنوان تغذیه تکمیلی یاد می‌شود، به‌طورمعمول دوره 6 تا 24 ماهگی را تحت پوشش قرار می‌دهد، حتی اگر شیردهی به دو سالگی و بعد از آن ادامه یابد. این‌یک دوره حساس رشد است که اگر رعایت نشود، باعث کمبود مواد مغذی و بیماری‌های کودکان زیر 5 سال می شود.
توصیه‌ها
- نوزادان علاوه بر شیر مادر، تغذیه تکمیلی را از 6 ماهگی شروع کنند. در این سن معمولا وزن نوزادان به دو برابر وزن تولد رسیده است.
- به‌تدریج قوام و تنوع غذایی را مطابق با نیازها و توانایی‌های نوزاد با بزرگ‌تر شدن شیرخوار افزایش دهید. نوزادان می‌توانند از 6 ماهگی غذاهای پوره و نیمه جامد بخورند. تا 8 ماهگی و یا بیشتر، شیرخواران همچنین می‌توانند غذاهای انگشتی بخورند (میان وعده‌هایی که فقط کودکان می‌توانند آن‌ها را بخورند).
- تا 12 ماهگی، بیشتر کودکان می‌توانند همان غذاهایی را که بقیه خانواده مصرف می‌کنند، بخورند، درحالی که نیاز به غذاهای مغذی، از جمله غذاهایی مانند گوشت، مرغ، ماهی، تخم‌مرغ و لبنیات را نیز در نظر داشته باشید.
- از دادن نوشیدنی‌هایی با ارزش غذایی کم مانند چای، قهوه و نوشیدنی‌های شیرین خودداری کنید.
آیا کودک من برای خوردن مواد جامد آماده است؟
- کودک شما باید تا این لحظه مستقیم نشسته باشد و از کنترل سر، گردن و شانه برخوردار باشد.
- کودک شما به غذا از جمله مواد غذایی موجود در سفره شما علاقه نشان می‌دهد.
با تهیه غذاهای پوره که به‌راحتی هضم می‌شوند، شروع کنید
- میوه‌ها و سبزی‌ها (مثل کدو تنبل، سیب‌زمینی، سیب‌زمینی شیرین) (مثلاً گلابی پخته‌شده، سیب و موز رسیده)
- برنج خوب پخته‌شده یا غلات غنی‌شده از آهن
- میوه و سبزی‌های درشت پوره شده
- گوشت های خوب پخته شده
- ماهی که استخوان آن برداشته‌شده است
- حبوبات (به‌عنوان‌مثال عدس)
- ماکارونی و نان
جلوگیری از خفگی کودک
- همیشه هنگام غذا خوردن در کنار کودک خود باقی بمانید
- برای جلوگیری از حرکت کودک در حین غذا خوردن، از نوار ایمنی استفاده کنید
- پرهیز از دادن آجیل، غذاهای سخت کوچک (مانند تکه‌های خام یا پخته‌شده میوه و سبزی‌ها سخت، پاپ کورن، کیک) و غذاهای کوچک لغزنده (مانند انگور کامل و گوجه‌فرنگی گیلاس)
توصیه‌هایی برای مکمل ریزمغذی‌ها
ویتامین A
سازمان یونیسف، ویتامین A را به‌عنوان اولویت در کودکان در سنین 5 تا 59 ماهگی بخصوص در کشورهایی که کمبود این ویتامین زیاد است، توصیه می‌کنند. در این کشورها، مقدار زیادی ویتامین A نیز باید به کودکانی که مبتلا به سرخک، اسهال، بیماری تنفسی، آبله‌مرغان، سایر عفونت‌های شدید هستند، یا در مجاورت کودکان با کمبود ویتامین A زندگی می‌کنند، داده شود.
آهن
به‌عنوان یک قاعده، غذاهای غنی‌شده باید در طول دوره تغذیه تکمیلی از مکمل‌های آهن برای کودکان استفاده کنند. ضمناً، نباید به کودکانی که دارای ذخیره کافی آهن هستند، مکمل آهن داده شود، زیرا خطر بروز عوارض جانبی شدید در این کودکان بیشتر است.
ید
در سال 1994، WHO و UNICEF ید دار شدن نمک را به‌عنوان یک استراتژی ایمن، مقرون‌به‌صرفه و پایدار برای اطمینان از مصرف کافی ید توسط همه افراد توصیه کردند. بااین‌حال، در مناطقی که کمبود ید شدید دارند، گروه‌های آسیب‌پذیر مانند زنان باردار و شیرده و کودکان کمتر از 2 سال، باید به‌طور کامل تحت پوشش قرار گیرند و مصرف مکمل ید ممکن است لازم باشد.
روی
مکمل روی به‌عنوان درمان کمکی در مدیریت اسهال توصیه می‌شود. روی (20 میلی‌گرم در روز) باید به مدت 10-14 روزبه کلیه کودکان مبتلابه اسهال داده شود. در شیرخواران زیر 6 ماه، دوز روی باید 10 میلی‌گرم در روز باشد.
غذاهای اول کودک شما
- وقتی کودک شما 6 ماهه است، تازه یاد می‌گیرد که بجود. اولین غذاهای او باید نرم باشد، بنابراین بلع آن‌ها بسیار آسان است. غذاهایی مانند فرنی یا میوه و سبزی‌ها پوره شده.
- آیا می‌دانید وقتی فرنی خیلی آبکی است، به‌اندازه کافی مواد مغذی در آن وجود ندارد؟ برای اینکه مواد مغذی آن بیشتر شود، آن را بپزید تا به‌اندازه کافی غلیظ شود.
- طعم غذای جدید ممکن است کودک شما را غافلگیر کند. به او فرصت دهید تا به این غذاها و طعم‌های جدید عادت کند. صبور باشید و کودک خود را مجبور به خوردن نکنید. مراقب علائمی باشید که او سیر شده است و پس از آن تغذیه خود را متوقف کنید.
- با رشد کودک، معده او نیز رشد می‌کند و می‌تواند با هر وعده غذایی بیشتر غذا بخورد.
تغذیه تکمیلی کودک 6-8 ماهگی
از 6 تا 8 ماهگی، دو تا سه بار در روز نصف فنجان غذای نرم به کودک خود بدهید. کودک شما می‌تواند به‌جز عسل که تا یک سالگی نباید آن را بخورد، چیزهای دیگری بخورد. می‌توانید میان وعده‌های غذایی یک غذای سالم مانند میوه پوره اضافه کنید. با افزایش مقدار غذاهای جامد کودک، کودک باید به همان مقدار شیر مادر ادامه دهد.
تغذیه تکمیلی کودک 9-11 ماهه
- از 9 تا 11 ماهگی، کودک شما می‌تواند روزانه نصف فنجان غذا را سه تا چهار بار مصرف کند، به‌علاوه یک میان وعده سالم. اکنون می‌توانید به‌جای مخلوط کردن آن، غذای نرم را به قطعات کوچک خرد کنید. کودک شما حتی ممکن است با انگشتان دست خود غذا بخورد.
- هرگاه کودک شما گرسنه است، به شیر دادن ادامه دهید.
- هر وعده غذایی که خوردن آن برای کودک شما آسان باشد و از آن تغذیه شود را به مقدار بیشتری تهیه کنید.
- مواد غذایی باید سرشار از انرژی و مواد مغذی باشند. علاوه بر دانه‌ها و سیب‌زمینی‌ها، اطمینان داشته باشید که کودک شما هر روز از سبزی‌ها و میوه‌ها، حبوبات و دانه‌ها، کمی روغن یا چربی سرشار از انرژی و به‌ویژه غذاهای حیوانی (لبنیات، تخم‌مرغ، گوشت، ماهی و مرغ) استفاده کنید. خوردن انواع غذاها هرروز بهترین فرصت را به کودک شما می‌دهد تا بتواند تمام مواد مغذی مورد نیاز خود را به دست آورد.
- اگر کودک شما از غذای جدید امتناع ورزد یا آن را تف می‌کند، او را مجبور به خوردن نکنید. چند روز بعد دوباره امتحان کنید. همچنین می‌توانید آن را با غذای دیگری که کودک شما دوست دارد، امتحان کنید و یا کمی شیر مادر را با آن مخلوط‌کنید.
تغذیه تکمیلی نوزادان بدون شیر مادر
اگر شما شیرخوار خود را شیر نمی‌دهید، بیشتر اوقات نیاز به غذا خوردن دارد. او همچنین باید به مواد غذایی دیگر، از جمله محصولات شیر، تکیه کند تا تمام تغذیه مورد نیاز بدن را به دست آورد.
کلام آخر
همه نوزادان آماده شروع به خوردن غذاهای جامد نیستند. به یاد داشته باشید غذایی که در طی دو ماه اول ارائه می‌شود مربوط به کمک به کودک شما برای یادگیری مزه‌ها، بافت‌ها و بوهای جدید است. اگر کودک همچنان از خوردن غذا خودداری می‌کند، قبل از دادن شیر با دادن مواد جامد شروع کنید و هنگامی‌که شما هم آرام هستید و هم کودک شما آرام و هوشیار است و نشانه‌های بارز گرسنگی را نشان می‌دهد.
غذا خوردن یک رویداد اجتماعی است و هرچه بیشتر شما یا خانواده‌تان با هم بیشتر غذا بخورید، کودک شما بیشتر از آنچه خانواده می‌خورد، یاد می‌گیرد و از آن لذت می‌برد. اگر حساسیت در خانواده ایجاد شده است، قبل از شروع مواد جامد از پزشک یا پزشک بهداشت خانواده یا پزشک خود مشاوره بگیرید.
