یبوست نوعی اختلال در دفع مدفوع است که در آن مدفوع خشک است و به‌سختی، به‌کندی و بافاصله زمانی زیاد دفع میشود.
دفع مدفوع (اجابت مزاج) به فرایند دفع مواد زائد غیرقابل جذب از روده بزرگ گفته میشود.
آب، املاح و موادی که از روده کوچک وارد روده بزرگ شده‌اند توسط روده بزرگ جذب می‌شوند و مدفوع که ترکیبی از مواد فیبری، باکتری‌ها، برخی مواد معدنی، سلول‌های مخاطی دستگاه گوارش و مواد غیرقابل جذب است در اثر حرکات روده بزرگ به سمت راست‌روده و مقعد هدایت می‌کند.
فرایند انتقال مدفوع از روده بزرگ به بیرون 12 تا 48 ساعت زمان می‌برد.
خشکی مدفوع به این دلیل است که به علت حرکات روده‌ای کم مواد دفعی مدت‌زمان بیشتری در روده بزرگ می‌ماند و آب بیشتری از آن‌ها در روده بزرگ جذب میشود. می‌توان یبوست را به معنای اجابت مزاج کمتر از سه بار در هفته نیز تعریف کرد. یبوست در هر سنی از کودکی تا پیری و در افراد با شرایط مختلف مانند بارداری و بیماری رخ می‌دهد. اکثرا بیماری یبوست موقتی و گذرا هستند، در غیر اینصورت فرد مبتلا به یبوست مزمن می‌گردد که دارای عوارضی مانند بواسیر (تورم رگها در اطراف و داخل مقعد)، شقاق مقعد (ترک وپارگی مقعد هنگام خروج مدفوع)، بیرون زدگی رکتوم، تنبلی کلون و رکتوسل(بیرون زدگی راست‌روده به سمت جلو و واژن) است.
علایم یبوست
- حرکات کم روده
- نفخ شکم
- مدفوع خشک و قطعه قطعه
- درد هنگام دفع
- درد در پایین شکم
- احساس دفع ناکامل و باقی ماندن مقداری مدفوع در روده
- افزایش فاصله زمانی دفع نسبت به الگوی معمولی دفع هر فرد
- دفع با فشار انجام میشود و برای دفع نیاز به کمک است، ازجمله استفاده از دستان برای فشار دادن شکم یا جدا کردن مدفوع از رکتوم
- خونریزی از مقعد
دلایل بروز یبوست
تغذیه نامناسب
کمبود فیبر و آب:
فیبر ترکیبی از لیگنین و پلی ساکارید ساختاری در مواد غذایی گیاهی است که توسط معده و روده کوچک هضم نمی‌شود و در روده بزرگ باقی می‌ماند، سپس همراه بقیه مواد دفعی، مدفوع را تشکیل می‌دهد. فیبر با جذب آب و تنظیم حرکات منظم روده به دفع آسان کمک می‌کند. میزان توصیه‌شده فیبر برای یک انسان بالغ 18 گرم در روز است. مواد غذایی فیبردار شامل میوه، سبزی‌ها، غلات، آجیل حبوبات ونان سبوس‌دار است. کمبود آب بدن و نوشیدن مقدار کم آب و آب‌میوه نیز یبوست را حادتر می‌کند و درمان یبوست را مختل می کند.
مصرف برخی مواد غذایی تشدیدکننده یبوست:
- شیر و محصولات لبنی،
- گوشت قرمز،
- غلات فراوری‌شده مانند ماکارونی، نان سفید و برنج سفید،
- غذاهای حاوی گلوتن،
- غذاهای پرچرب و کم فیبر
- الکل
بیماری‌ها
شرایط مختلف جسمی می‌تواند باعث یبوست شود. به‌عنوان‌مثال، کم‌کاری و پرکاری غده تیروئید، دیابت سندرم روده تحریک‌پذیر، تنگ شدن روده، سرطان کلون، سرطان رکتوم، شقاق مقعد، بارداری، جراحی کمر و عمل دیسک.
برخی مشکلات عصبی نیز می‌توانند اعصاب عضلات روده بزرگ و راست‌روده را تحت تأثیر قرار دهند.
ازجمله بیماری‌هایی هستند که موجب یبوست در فرد می‌گردند:
- آسیب‌های نخاعی
- سکته مغذی
- پارکینسون و مولتیپل اسکلروزیس
شرایطی نیز وجود دارد که باعث کاهش تحرک بدنی به‌خصوص عضلات کف لگن میشود مانند :
ضعیف بودن عضلات لگن، ناتوانی در تخلیه روده به علت انقباض ناهماهنگ (دیس سینرژی) و ناتوانی در شل کردن کف لگن هنگام دفع (آنیسموس).
مصرف دارو
یبوست می‌تواند عارضه جانبی مصرف برخی داروها باشد. داروهای ضد درد (کدئین، کدومامول و مورفین)، داروهای ضد افسردگی، داروهای کاهش فشار خون، قرص آهن، داروهای مسدودکننده کانال کلسیم و بسیاری داروهای دیگر. جهت اطلاع از عوارض مصرف دارو باید راهنمای مصرف دارو مطالعه شود.
پیشگیری و درمان یبوست
- نوشیدن مقدار کافی آب و مایعات. افراد مبتلابه یبوست بهتر است روزانه بین 2 تا 4 لیوان بیشتر مصرف کنند. مصرف نوشیدنی‌های گرم در صبح باعث تحریک روده و درمان یبوست میشود.
- مصرف غذاهای پروبیوتیک مانند لبنیات پروبیوتیک. این محصولات داری میکروب‌های مفید برای سیستم گوارش هستند که هضم و دفع مواد غذایی را آسان می‌کند سبب تسریع روند درمان یبوست می شود.
- اضافه کردن میوه و سبزی‌ها به رژیم غذایی یکی مهمترین اقدامات درمان یبوست است.
- پرهیز از نوشیدنی‌های کافئین دار، زیرا بدن را دهیدراته می‌کنند.
- پرهیز از مصرف غذاهای چرب و پرکالری
- برای درمان یبوست ورزش منظم و روزانه. ورزش کردن در تحریک حرکات منظم روده مؤثر است. تمرینات کف لگن برای افرادی که عضلات لگنشان ضعیف است توصیه میشود.
- دفع مدفوع به‌صورت منظم. بعد از صبحانه بهترین زمان اجابت مزاج است
- عجله نداشتن هنگام دفع مدفوع. اجابت مزاج را بدون فشار مضاعف و در آرامش انجام دهید.
- دارودرمانی با استفاده از مسهل‌های نرم‌کننده روده، روان کننده مدفوع و حفظ‌کننده آب روده. برخی مسهل‌ها حاوی یون‌های سولفات، فسفات و سیترات هستند که به حفظ آب روده و نرم شدن مدفوع کمک می‌کنند. داروهای دیگر با انتقال یون کلرید به روده ترشح یون سدیم و آب را به روده تحریک می‌کند. دارو های تحریک کننده حرکات روده مانند روغن کرچک نیز برای تحریک روده موثرند اما درمصرف انها باید احتیاط کرد زیرا ممکن است باعث اسهال و از دست دادن شدید آب بدن شوند.
- جراحی در مواردی که دارو مؤثر نیست جزء اقدامات درمان یبوست است.
