عدم تحمل گلوتن
عدم تحمل گلوتن یک نگرانی نسبتاً رایج است و با واکنش‌های نامطلوب به گلوتن، پروتئینی که در گندم، جو و چاودار یافت می‌شود، مشخص می‌شود. چندین علت بالقوه برای عدم تحمل گلوتن وجود دارد، از جمله بیماری سلیاک، حساسیت به گلوتن غیر سلیاک، و آلرژی به گندم. هر سه شکل عدم تحمل گلوتن می‌تواند علائم گسترده‌ای ایجاد کند که بسیاری از آنها هیچ ارتباطی با هضم ندارند.
حذف گلوتن از رژیم غذایی در سال‌های اخیر به یک موضوع داغ در محافل تغذیه تبدیل شده است و افراد زیادی از مزایای رژیم بدون گلوتن تمجید می‌کنند. گلوتن پروتئینی است که عمدتاً در گندم، جو و چاودار یافت می‌شود. برای برخی افراد، ممکن است مشکل ساز باشد.
برای بسیاری از افراد مبتلا به بیماری سلیاک، تشخیص قطعی ممکن است سالها طول بکشد. افراد مبتلا به بیماری سلیاک تشخیص داده نشده که از رژیم غذایی سخت و بدون گلوتن پیروی می‌کنند نیز ممکن است در آزمایش خون سلیاک منفی کاذب دریافت کنند. به همین دلیل است که کارشناسان بر اهمیت حذف نکردن گلوتن در صورت مشکوک بودن به عدم تحمل تا زمانی که آزمایش خون برای رد بیماری سلیاک انجام دهید، تأکید می‌کنند.
آیا عدم تحمل گلوتن همان سلیاک است؟
به طور دقیق، عدم تحمل گلوتن با بیماری سلیاک متفاوت است، اما این دو می‌توانند با هم همراه شوند و هرکسی که سلیاک دارد به عدم تحمل گلوتن مبتلا باشد. در اصطلاح فنی، عدم تحمل گلوتن در صورتی که بیماری سلیاک نباشد به عنوان “حساسیت به گلوتن غیر سلیاک” شناخته می‌شود. عدم تحمل گلوتن زمانی است که فرد به هر دلیلی گلوتن را تحمل نمی‌کند.
علیرغم داشتن برخی علائم مشابه، عدم تحمل گلوتن یا حساسیت به گلوتن غیر سلیاک با بیماری سلیاک متفاوت است. در افراد مبتلا به عدم تحمل گلوتن، مصرف گلوتن باعث ایجاد علائم مختلفی می‌شود که بیماری سلیاک نیستند، اما همچنان می‌توانند مشکل ساز باشند.
علامت های عدم تحمل گلوتن
علائم حساسیت به گلوتن غیر سلیاک می‌تواند به طرق مختلف ظاهر شود. در اینجا چند علامت رایج عدم تحمل گلوتن در غیاب بیماری سلیاک آورده شده است:
اثرات گوارشی
برای بسیاری از افراد، حساسیت به گلوتن به وضوح با علائم معده نشان داده می‌شود. آنها ممکن است خیلی تدریجی شروع شوند یا به سختی بتوان علت خاصی را ردیابی کرد زیرا استرس‌های کاری یا سایر محرک‌ها ممکن است به مشکل اضافه کنند و منبع آن را پنهان کنند. علائمی مانند نفخ شدید، اسهال و یبوست ممکن است نشان دهد که شما در مصرف گلوتن مشکل دارید.
بثورات پوستی
بثورات پوستی گاهی اوقات می‌تواند نشانه‌ای از مشکل گلوتن باشد و یکی از اعضای خانواده شخص هر زمان که گلوتن می‌خورد دچار بثورات اگزما مانند می‌شود. با این حال، برخی از افراد مبتلا به بیماری سلیاک نیز با بثورات پوستی به عنوان اولین یا تنها علامت خود، وضعیتی به نام درماتیت هرپتی فرمیس، ظاهر می‌شوند. اگر متوجه بثورات پوستی شده‌اید که به نظر می‌رسد با مصرف گلوتن مرتبط است، باید آن را توسط متخصص پوست بیوپسی کنید یا آزمایش خون توسط متخصص گوارش انجام دهید که مشخص شود به بیمکاری پوستی درماتیت هرپتی مبتلا نیستید. افراد مبتلا به درماتیت هرپتی که هیچ علائم گوارشی ندارند ممکن است همچنان در هنگام مصرف گلوتن به روده‌های خود آسیب وارد کنند، بنابراین تشخیص صحیح این بیماری مهم است.
همچنین شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد حذف گلوتن می‌تواند علائم پسوریازیس و سایر بیماری‌های پوستی را حتی برای افرادی که بیماری سلیاک ندارند، بهبود بخشد.
میگرن
سردرد یکی از آن علائم غیر توصیفی است که می‌تواند با طیف گسترده‌ای از مشکلات یا شرایط پزشکی همراه باشد و برخی از افراد مبتلا به بیماری سلیاک یا NCGS گزارش می‌دهند که میگرن را ناشی از مصرف گلوتن می‌دانند.
درد مفاصل
بنیاد آرتریت گزارش می‌دهد که درد مفاصل با مصرف گلوتن نیز مرتبط است. اعتقاد بر این است که این ارتباط به این دلیل است که گلوتن می‌تواند یک پاسخ التهابی در بدن ایجاد کند. علاوه بر این، داشتن یک بیماری خودایمنی خطر ابتلا به سایر بیماری‌ها را افزایش می‌دهد، بنابراین اگر به عنوان مثال به آرتریت روماتوئید مبتلا هستید، خطر ابتلا به بیماری سلیاک در شما بیشتر است. التهاب ناشی از یک بیماری خودایمنی در صورتی که به مفاصل راه پیدا کند، می‌تواند باعث درد آرتریت شود.
این درد مفاصل ناشی از گلوتن گاهی اوقات به اشتباه به عنوان آرتریت روماتوئید تشخیص داده می‌شود.
مه مغزی
مه مغزی یا مشکل مکرر در تمرکز، تمرکز یا فقط ناتوانی در درست فکر کردن گاهی اوقات با حساسیت به گلوتن یا بیماری سلیاک مرتبط است. باز هم، به نظر می‌رسد التهاب مقصر ایجاد این علامت است.
افرادی که مبتلا به بیماری سلیاک هستند ممکن است سه علامت اضافی داشته باشند که فراتر از آن چیزی است که در حساسیت گلوتن غیر سلیاک وجود دارد.
این علائم شامل:
- سوء جذب مواد مغذی.
- عدم تحمل لاکتوز.
- خستگی مزمن.
سوء جذب مواد مغذی
با گذشت زمان، اثرات مصرف گلوتن در صورت ابتلا به بیماری سلیاک می‌تواند جمع شود و بخش‌هایی از روده توانایی خود را برای جذب مواد مغذی ضروری از غذا از دست می‌دهند. این می‌تواند منجر به کاهش سطح آهن و سایر کمبودهای مواد مغذی مانند سطوح پایین ویتامین B12، فولات، روی و مس و همچنین کاهش تراکم استخوان در اثر سوء جذب کلسیم شود.
هنگامی که مبتلا به بیماری سلیاک هستید، حذف گلوتن باعث می‌شود که پوشش داخلی دستگاه گوارش خود را بهبود بخشد، بنابراین علائم را برطرف کرده و توانایی بدن شما برای جذب مواد مغذی از غذاهایی که می‌خورید را بهبود می‌بخشد.
عدم تحمل لاکتوز
همچنین گاهی اوقات بیماری سلیاک همراه با نوعی عدم تحمل لاکتوز موقت یا ناتوانی در تجزیه قندی به نام لاکتوز موجود در شیر و سایر محصولات لبنی دیده می‌شود. افراد مبتلا به بیماری سلیاک ممکن است در نتیجه آسیب به سلول‌های روده که آنزیم لاکتاز تولید می‌کنند، دچار عدم تحمل لاکتوز ثانویه شوند، اما معمولاً زمانی که روده‌ها با رژیم غذایی بدون گلوتن بهبود می‌یابند، برطرف می‌شود.
اگر متوجه شدید که در هضم لبنیات همراه با برخی از علائم دیگر عدم تحمل گلوتن مشکل دارید، با پزشک خود صحبت کنید. در حالی که عدم تحمل لاکتوز نسبتاً شایع است – تقریباً 70٪ از انسان‌های بالغ را تحت تأثیر قرار می‌دهد – بیماری سلیاک بسیار کمتر شایع است و حدود 1٪ تا 2٪ از آمریکایی‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
اگر فکر می‌کنید مشکلات عدم تحمل لاکتوز شما می‌تواند مربوط به سلیاک باشد، خوب است لبنیات یا لاکتوز را از رژیم غذایی خود حذف کنید، اما تا زمانی که آزمایش نشوید، گلوتن را از رژیم غذایی خود حذف نکنید. حذف پیشگیرانه گلوتن می‌تواند منجر به منفی کاذب در هنگام آزمایش شود.
خستگی مزمن
مانند میگرن، خستگی مزمن به خودی خود یک شاخص قوی برای بیماری سلیاک نیست زیرا خستگی با بسیاری از شرایط دیگر مرتبط است. با این حال، هنگامی که خستگی مزمن و مشکلات گوارشی با هم ترکیب شوند، می‌تواند نشانه بیماری سلیاک باشد.
افسردگی و اضطراب
افسردگی سالانه حدود 6 درصد از بزرگسالان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. علائمی که اغلب شامل احساس ناامیدی و غم و اندوه است، می‌تواند تأثیر عمده‌ای بر زندگی روزمره داشته باشد. به نظر می‌رسد افرادی که مشکلات گوارشی دارند نسبت به افراد بدون هیچ گونه بیماری زمینه‌ای، بیشتر در معرض اضطراب و افسردگی هستند.
افسردگی و اضطراب به ویژه در بین افرادی که به بیماری سلیاک مبتلا هستند شایع است. چند نظریه در مورد اینکه چگونه عدم تحمل گلوتن می‌تواند باعث افسردگی شود وجود دارد. این نظریه شامل:
سطح سروتونین غیر معمول
سروتونین یک انتقال دهنده عصبی است که به سلول‌ها اجازه می‌دهد با هم ارتباط برقرار کنند. معمولاً به عنوان یکی از هورمون‌های “شادی” شناخته می‌شود، زیرا کاهش سطح آن با افسردگی مرتبط است.
گلوتن اگزورفین
این پپتیدها در طول هضم برخی از پروتئین‌های گلوتن تشکیل می‌شوند. آنها ممکن است با سیستم عصبی مرکزی تداخل داشته باشند که ممکن است خطر افسردگی را افزایش دهد.
تغییرات در میکروبیوتای روده
افزایش مقدار باکتری‌های مضر و کاهش مقدار باکتری‌های مفید ممکن است بر سیستم عصبی مرکزی تأثیر بگذارد و خطر افسردگی را افزایش دهد.
کاهش وزن بدون دلیل
تغییر وزن غیرمنتظره اغلب باعث نگرانی است. اگرچه ممکن است به دلایل مختلفی نشات بگیرد، اما کاهش وزن غیرقابل توضیح یکی از عوارض جانبی شایع بیماری سلیاک تشخیص داده نشده است.
کاهش وزن ممکن است با انواع علائم گوارشی به دلیل جذب ضعیف مواد مغذی باشد.
کم خونی ناشی از فقر آهن
کمبود آهن شایع‌ترین کمبود مواد مغذی است و 50 درصد از کل موارد کم خونی در سراسر جهان را تشکیل می‌دهد.
کمبود آهن علائمی مانند:
- حجم خون کم
- خستگی
- تنگی نفس
- سرگیجه
- سردرد
- پوست رنگ پریده
- ضعف
در بیماری سلیاک، جذب مواد مغذی در روده کوچک مختل می‌شود. این باعث کاهش جذب آهن از غذا می‌شود. کم خونی فقر آهن ممکن است یکی از اولین علائم بیماری سلیاک باشد که یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی متوجه آن می‌شود.
مطالعات اخیر نشان می‌دهد که کمبود آهن ممکن است در کودکان و بزرگسالان مبتلا به بیماری سلیاک قابل توجه باشد.
اختلالات خود ایمنی
بیماری سلیاک یک بیماری خود ایمنی است که باعث می‌شود پس از مصرف گلوتن، سیستم ایمنی بدن به دستگاه گوارش حمله کند.
داشتن این وضعیت خودایمنی شما را مستعد ابتلا به سایر بیماری‌های خودایمنی مانند بیماری خودایمنی تیروئید می‌کند و اختلالات خودایمنی تیروئید ممکن است یک عامل خطر برای ایجاد اختلالات عاطفی و افسردگی باشد. این امر باعث می‌شود که بیماری سلیاک در افرادی که سایر بیماری‌های خودایمنی مانند دیابت نوع 1، بیماری‌های کبدی خود ایمنی و بیماری التهابی روده دارند، شایع‌تر شود.
بی حسی پا یا بازو
یکی دیگر از علائم شگفت انگیز عدم تحمل گلوتن، نوروپاتی است که شامل بی حسی یا سوزن سوزن شدن در بازوها و پاها می‌شود.
این وضعیت در افراد مبتلا به دیابت و کمبود ویتامین B12 شایع است. همچنین می‌تواند ناشی از سمیت و سوء مصرف مزمن الکل باشد.
با این حال، برخی تحقیقات نشان می‌دهد که افراد مبتلا به بیماری سلیاک نیز ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این نوروپاتی باشند که ممکن است به دلیل وجود آنتی بادی‌های خاص ایجاد شود.
چه غذاهایی حاوی گلوتن است
در همه چیز از سس سالاد گرفته تا سوپ و ماریناد وجود دارد. اغلب، اگر به گلوتن حساسیت دارید، حذف تمام گلوتن از رژیم غذایی خود باعث می‌شود علائم در عرض چند روز از بین بروند. اگر بیماری سلیاک دارید، ممکن است مدتی طول بکشد تا روده شما به طور کامل بهبود یابد، بنابراین با پزشک خود برای تعیین مشکل و بهترین روش برای بهبود علائم خود مشورت کنید.
برخی از غلات بدون گلوتن که فوق العاده سالم هستند:
سورگوم
سورگوم معمولاً هم به عنوان غلات و هم به عنوان خوراک دام کشت می‌شود. همچنین برای تولید شربت سورگوم، نوعی شیرین کننده، و همچنین برخی از نوشیدنی‌های الکلی استفاده می‌شود. این دانه بدون گلوتن حاوی ترکیبات گیاهی مفیدی است که به عنوان آنتی اکسیدان برای کاهش استرس اکسیداتیو و کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن عمل می‌کند. علاوه بر این، سورگوم سرشار از فیبر است و می‌تواند به کند کردن جذب قند کمک کند تا سطح قند خون شما ثابت بماند.
یک فنجان 192 گرمی سورگوم حاوی 13 گرم فیبر، 20 گرم پروتئین و 19 درصد از ارزش روزانه برای آهن است. سورگوم طعم ملایمی دارد و می‌توان آن را به آرد برای پخت محصولات بدون گلوتن تبدیل کرد. همچنین می‌تواند جایگزین جو در دستور العمل هایی مانند سوپ قارچ-جو شود.
کینوا
کینوا یکی از محبوب‌ترین غلات بدون گلوتن تبدیل شده است. این دانه فوق العاده همه کاره بوده و منبع خوبی از فیبر و پروتئین گیاهی است. همچنین یکی از سالم‌ترین غلات است که دارای مقدار زیادی آنتی اکسیدان است که می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به بیماری کمک کند. علاوه بر این، کینوا منبع خوبی از پروتئین و یکی از معدود غذاهای گیاهی است که به عنوان یک منبع پروتئین کامل در نظر گرفته می‌شود.
در حالی که اکثر غذاهای گیاهی فاقد یک یا دو اسید آمینه ضروری مورد نیاز بدن شما هستند، کینوا حاوی هر هشت اسید آمینه است. این باعث می‌شود که منبع گیاهی عالی پروتئین باشد. یک فنجان 185 گرمی کینوا پخته شده 8 گرم پروتئین و 5 گرم فیبر دارد. همچنین سرشار از ریز مغذی‌ها است و بسیاری از نیازهای روزانه شما به منیزیم، منگنز و فسفر را برآورده می‌کند. کینوا یک ماده عالی برای تهیه غذاها است. از آرد کینوا می‌توان برای تهیه پنکیک، تورتیلا یا نان سریع نیز استفاده کرد.
جو
جو بسیار سالم است. آنها همچنین به عنوان یکی از بهترین منابع بتا گلوکان جو دوسر، نوعی فیبر محلول با فوایدی برای سلامتی شما برجسته هستند. مروری بر 28 مطالعه نشان داد که بتاگلوکان هم LDL و هم کلسترول کل را بدون تأثیر بر کلسترول خوب کاهش می‌دهد.
مطالعات دیگر نشان داده‌اند که بتا گلوکان ممکن است جذب قند را کند کرده و سطح قند خون و انسولین را کاهش دهد. یک فنجان 81 گرمی جو خشک 8 گرم فیبر و 11 گرم پروتئین فراهم می‌کند. همچنین سرشار از منیزیم، روی، سلنیوم و ویتامین B1 است.
اگرچه جو به طور طبیعی بدون گلوتن است، اما بسیاری از برندهای جو ممکن است حاوی مقادیر کمی گلوتن باشند. محصولات جو دوسر ممکن است در هنگام برداشت و فرآوری به گلوتن آلوده شوند. اگر به بیماری سلیاک یا حساسیت به گلوتن مبتلا هستید، حتماً به دنبال جوی باشید که دارای برچسب فاقد گلوتن است.
به خاطر داشته باشید که بخش کوچکی از افراد مبتلا به بیماری سلیاک ممکن است به آونین، پروتئین موجود در جو دوسر، حساس باشند. با این حال، جوی بدون گلوتن باید برای اکثر افراد مبتلا به عدم تحمل گلوتن مناسب باشد.
گندم سیاه
گندم سیاه با وجود نامش، دانه‌ای غلات مانند است که به گندم ربطی ندارد و گلوتن ندارد و حاوی مقدار زیادی آنتی اکسیدان از جمله مقادیر زیادی از دو نوع خاص – روتین و کورستین است. برخی از مطالعات حیوانی نشان داده‌اند که گندم سیاه ممکن است به بهبود علائم بیماری آلزایمر کمک کند. در همین حال، نشان داده شده است که کورستین التهاب و استرس اکسیداتیو را کاهش می‌دهد. خوردن گندم سیاه همچنین ممکن است به کاهش برخی از عوامل خطر بیماری قلبی کمک کند.
یک فنجان 168 گرمی بلغور گندم سیاه پخته شده 5 گرم فیبر و 6 گرم پروتئین دارد و منبعی غنی از منیزیم، مس و منگنز است.
ذرت
ذرت یکی از محبوب‌ترین غلات بدون گلوتن است که در سراسر جهان مصرف می‌شود. علاوه بر فیبر بالا، ذرت منبع غنی از کاروتنوئیدهای لوتئین و زآگزانتین است که رنگدانه های گیاهی هستند که به عنوان آنتی اکسیدان عمل می‌کنند.
مطالعات نشان می‌دهد که لوتئین و زآگزانتین می‌توانند با کاهش خطر ابتلا به آب مروارید و دژنراسیون ماکولا مرتبط با سن، دو دلیل شایع کاهش بینایی در افراد مسن، برای سلامت چشم مفید باشند. یک مطالعه نشان داد که افرادی که مصرف زیاد کاروتنوئید دارند، در مقایسه با افرادی که مصرف کم دارند، 43 درصد کمتر در معرض ابتلا به دژنراسیون ماکولا مرتبط با افزایش سن قرار دارند.
یک فنجان 149 گرمی ذرت شیرین حاوی 4 گرم فیبر و 5 گرم پروتئین است. همچنین سرشار از اسید پانتوتنیک و منبع خوبی از ویتامین B6، تیامین و منگنز است.
برنج قهوه‌ای
اگرچه برنج قهوه‌ای و سفید از یک دانه به دست می‌آیند، اما برنج سفید در طی فرآوری سبوس و جوانه دانه آن حذف شده است. بنابراین، برنج قهوه‌ای دارای فیبر بیشتر و مقدار بیشتری از بسیاری از ریز مغذی‌ها است که آن را به یکی از سالم‌ترین غلات بدون گلوتن تبدیل می‌کند.
هر دو نوع برنج فاقد گلوتن هستند، اما مطالعات نشان می‌دهد که جایگزینی برنج سفید با برنج قهوه‌ای فواید سلامتی بیشتری دارد. در واقع، انتخاب برنج قهوه‌ای به جای برنج سفید می‌تواند منجر به کاهش خطر ابتلا به دیابت، افزایش وزن و بیماری قلبی شود.
یک فنجان 202 گرمی برنج قهوه‌ای پخته شده حاوی 3 گرم فیبر و 6 گرم پروتئین است. همچنین بخش خوبی از منیزیم و سلنیوم مورد نیاز روزانه شما را تأمین می‌کند.
کلام آخر
در حالی که بسیاری از علائم بالا می‌توانند با استرس یا سایر شرایط مرتبط باشند، ممکن است در صورت داشتن برخی از این علائم، بهتر باشد با ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی خود در مورد اینکه آیا به بیماری سلیاک مبتلا هستید یا حساسیت به گلوتن دارید صحبت کنید.
در حال حاضر آزمایشی برای حساسیت گلوتن وجود ندارد. معمولاً حساسیت از طریق رژیم غذایی حذفی تعیین می‌شود. با این حال، شما می‌توانید برای بیماری سلیاک آزمایش شوید. این فرآیند شامل آزمایش خون و آندوسکوپی برای بررسی آسیب به پوشش روده کوچک است.
داشتن یکی از این علامت‌ها ممکن است به این معنی نباشد که شما با گلوتن مشکل دارید، اما ترکیب آنها ممکن است نشانه‌ای باشد که گلوتن باعث می‌شود بدن به خود حمله کند. در نهایت، اگر حساسیت به گلوتن سلیاک یا غیر سلیاک در شما تشخیص داده شده است، در حالت ایده آل باید با یک متخصص که می‌تواند به شما کمک کند برنامه غذایی خود را برای حذف گلوتن تنظیم کنید، بدون اینکه مواد مغذی خوبی را که با غلات کامل حاوی گلوتن همراه است مانند فیبر و ویتامین‌های گروه B تنظیم کنید.
مراجعه به یک متخصص تغذیه می‌تواند به شما کمک کند بهترین راه برای غذا خوردن برای بدن شما و نیازهای خاص خود را پیدا کنید. ژنتیک، سن و جنسیت نقش مهمی در واکنش بدن شما به برخی مواد غذایی یا رژیم غذایی دارند. همچنین مقایسه کردن خود با دیگران مفید نیست زیرا بدن انسان فوق العاده پیچیده است. چیزی که برای یک فرد مؤثر است ممکن است برای شما مفید نباشد، بنابراین با یک متخصص تغذیه تماس بگیرید تا بهترین راه را برای خود و بدنتان پیدا کنید.
منابع مقاله
https://www.healthline.com/nutrition/9-gluten-free-grains#The-bottom-line
https://health.usnews.com/wellness/food/articles/surprising-signs-of-gluten-intolerance
