اکثر انسان‌ها در روز تولد خود، با قرار دادن شمع بر روی کیک تولد، ورود به یک سال دیگر را جشن می‌گیرند؛ اما آیا سن تقویمی که این شمع‌ها نشان می‌دهند بیان‌کننده سن بیولوژیک ما نیز هست؟
سن تقویمی ( (Chronological age (CA)
شاخصی است که اکثر ما برای گذر عمر و پیری از آن استفاده می‌کنیم؛ اما درواقع شاخص مطلوبی برای پیشرفت روند پیری نیست زیرا افراد با سن تقویمی یکسان، با توجه به خصوصیات ژنتیکی، محیط زندگی و عادت و سبک زندگی تفاوت‌های قابل‌توجهی با یکدیگر دارند.
سن بیولوژیک ( Biological age (BA)
شاخصی از وضعیت تندرستی عمومی یک فرد و درواقع میانگینی از وضعیت سلامت بافت‌های مختلف بدن است. از سن بیولوژیک برای ارزیابی فرایند پیری به شیوه دقیق‌تر و ردیابی مسیر آسیب و ازکارافتادگی بافت‌های بدن در طول زمان استفاده میشود.
اختلاف سن بیولوژیک و تقویمی
تفاوت BA و CA آنجایی مشخص میشود که یک فرد 50 ساله به دلیل پیروی از یک سبک زندگی سالم و فعال، به لحاظ فیزیولوژیکی شبیه کسی است 40 سال سن دارد و یا در وضعیت عکس، توانایی و عملکرد یک فرد 60 ساله را دارد. این وضعیت حتی در افراد دوقلو که سن تقویمی یکسانی دارند نیز صدق می‌کند و مکن است در انجام فعالیت‌های فیزیکی و وضعیت سلامت جسمانی با یکدیگر متفاوت باشند.
عوامل مؤثر بر اختلاف سن بیولوژیک و سن تقویمی:
- ژنتیک
- رژیم غذایی
- میزان فعالیت بدنی
- بیماری
- شرایط شغلی
- فشارهای عصبی
- وضعیت خواب و استراحت
- روابط اجتماعی
- موقعیت جغرافیایی
ژنتیک
مطالعه روی وراثت، ساختار ژن‌ها و جهش‌های ژنتیکی نشان می‌دهد که روند پیری از طریق کنترل ژنتیکی عملیات سلولی تنظیم میشود.
تلومر بخشی از ساختار کروموزوم‌ها هستند که از آن‌ها برای تعیین سن بیولوژیک استفاده میشود. میزان طول تلومر پیش‌بینی کننده طول عمر و تأثیر عوامل مرتبط با طول عمر است. به‌طورکلی هر چه افراد مسن‌تر شوند طول تلومرها کوتاه‌تر میشود. تلومرهای بلند با افزایش مقاومت به تنش ارتباط دارند و افزایش استرس در انسان منجر به کاهش طول تلومر میشود. کوتاهی طول تلومر با برخی بیماری‌های دوران کهن‌سالی مانند بیماری‌های قلبی، آلزایمر و سرطان ارتباط معناداری دارد.
فرایند و فاکتورهای مرتبط با ژن‌ها و بیان ژن‌ها مانند رونویسی از ژن‌ها، ترجمه پروتئین‌ها، حفظ کیفیت پروتئین‌های سلولی عوامل دیگری برای تنظیم افزایش طول عمر است. برخی از ژن‌های مهم که در تعیین سن بیولوژیک استفاده می‌شوند شامل KL, SIRT3 ، ACE، IGF-1، IL-6، KL و MTHFR هستند.
سبک زندگی
عادت‌های سالم زندگی کلید طول عمر و سلامتی افراد هستند. این عادت‌ها شامل:
- ورزش
- تغذیه
- مصرف مشروبات
- مواد مخدر
- استعمال دخانیات
- سطح تحصیلات
- سطح استرس
- نوع تفریح
- میزان خواب
- روابط جنسی
- روابط اجتماعی
تاثیر ورزش بر سن بیولوژیک
تحقیقات نشان داده است، افرادی که در وضعیت آمادگی جسمانی بالایی قرار دارند، وضعیت بیولوژیکی نسبتاً خوبی دارند. نتایج تحقیقات مربوط به مردان و زنان سالمند که برنامه ورزشی منظم را شروع و حفظ کرده‌اند نشان داده که سن آن‌ها در مقایسه با مقدار مورد انتظار جوان‌تر است و این بیان می‌کند که در افراد مسن فعالیت بدنی منظم می‌تواند پیشرفت‌های فیزیولوژیکی را فراهم کند که به‌نوبه خود میزان پیری را کاهش می‌دهد.
برنامه ورزشی را میتوان از هر سنی شروع کرد و تاثیر آن را بر کیفیت زندگی به وضوح مشاهده کرد.
تاثیر مواد غذایی بر سن بیولوژیک
کاهش مصرف غذا و تمایل افراد سالخورده به خوردن یک رژیم غذایی روزانه باعث میشود آن‌ها با کمبود ویتامین‌ها، مواد معدنی و پروتئین خاص مواجه شوند و ازاین‌جهت آسیب‌پذیر شوند.
مواد مغذی شامل کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها، چربی‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی، فرایندهای مختلف فیزیولوژیکی را تنظیم می‌کنند و برای زنده ماندن موجودات ضروری هستند.
بسیاری از مطالعات نشان می‌دهد که ویتامین‌ها و مواد معدنی بر سن بیولوژیک تأثیر می‌گذارند. این مواد ضروری به‌عنوان عوامل مهم در فرآیندهای بیولوژیکی متنوع عمل می‌کنند. ازآنجایی‌که انسان‌ها نمی‌توانند مواد معدنی یا بیشتر ویتامین‌ها را تولید کنند؛ بنابراین، این‌ها باید از طریق مصرف رژیم غذایی تأمین شود. کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری می‌توانند عملکرد بیولوژیکی سلول‌ها را مختل کرده و بیماری‌های مختلف را ایجاد کند.
پروتئین و سن بیولوژیک
معمولاً پروتئین‌های غذایی به‌خصوص پروتئین حیوانی به‌عنوان عوامل محدودکننده طول عمر عمل می‌کنند و همبستگی منفی بین مقادیر پروتئین‌های غذایی و طول عمر وجود دارد. این رابطه در خصوص پروتئین‌های گیاهی صحت ندارد و مصرف پروتئین گیاهی منجر به کاهش طول عمر سلولی نمی‌شود.
تاثیر رژیم غذایی با چربی بالا بر سن بیولوژیک
یک رژیم غذایی با چربی بالا (HFD) عموماً با افزایش مرگ‌ومیر و افزایش شیوع بسیاری از بیماری‌های متابولیک، ازجمله دیابت نوع 2 و مشکلات قلبی عروقی همراه است. بااین‌حال، برخی از چربی‌های خاص برای سلامتی و احتمالاً طول عمر مفید هستند.
تحقیقات جدید نشان داده‌اند که اسیدهای چرب امگا 3 موجب کاهش سن بیولوژیک در افراد مسن میشود.
مکان زندگی
مکان زندگی تأثیر بسیار مهمی بر سن بیولوژیک می‌گذارد زیرا محیط و نوع فرهنگ مکان زندگی تعیین‌کننده نوع فعالیت، سبک غذا خوردن و آرامش روحی است. به‌عنوان‌مثال افرادی که در یک شهر یا منطقه ناامن زندگی می‌کنند به دلیل استرس ناشی از نداشتن امنیت کمتر به پیاده‌روی روزانه، ورزش در باشگاه و خرید میوه و سبزی‌ها تازه از فروشگاه می‌پردازند.
