زانو ضربدری (knock knees) نوعی دفورمیتی پا است که در این عارضه، اگر فرد به حالت ایستاده قرار گیرد مفاصل ران ها به یکدیگر نزدیک می‌شوند و مفاصل مچ پا از یکدیگر فاصله می‌گیرند. این ناهنجاری در کودکان و زنان شایع‌تر است.
زانو ضربدری معمولاً هنگامی‌که کودک در سن 2 تا 3 سالگی است آشکار می‌شود و تا 4 سالگی ممکن است شدت یابد، اما به‌تدریج و تا سن 7 تا 8 سالگی خودبه‌خود بهبود می‌یابد. این اتفاق بخشی از رشد عادی کودکان محسوب می‌شود. اگر این وضعیت در کودکان زیر 2 سال و بالای 6 ساله ظاهر شود می‌تواند نشانه‌ای از بیماری استخوانی باشد. در سن 3 سالگی، بیش از 20 درصد کودکان دارای حداقل فاصله 5 سانتیمتری بین مچ پا هستند و در سن 7 سالگی تنها 1 درصد از کودکان این مقدار فاصله را نشان می‌دهند.
علت زانو ضربدری
عوامل مؤثر بر وقوع زانو ضربدری به‌خصوص در کودکان عبارت‌اند از:
- بیماری‌های استخوانی مانند نرمی استخوان یا راشیتیسم ناشی از کمبود ویتامین D و کلسیم
- ضعیف شدن رباط‌های زانو
- آسیب یا عفونت در زانو یا استخوان پا
- شرایط ژنتیکی مؤثر در رشد استخوان یا مفاصل مانند سندرم کوهن
- آسیب به ساق پا به‌خصوص تیبیا (سطح خارجی استخوان درشت‌نی)
- چاقی عاملی است که برشدت زانو ضربدری می‌افزاید اما خود به‌تنهایی عامل به وجود آورنده آن نیست
- زانو ضربدری در بزرگ‌سالان. اغلب در اثر مشکلاتی مانند آرتروز و آرتریت روماتوئید ایجاد می‌شود.
علائم زانو ضربدری
- فاصله گرفتن بیش‌ازحد مچ پا در حالت ایستاده. این فاصله معمولا بیش از 8 سانتی‌متر است
- تماس و نزدیکی زانوها هنگام ایستادن و راه رفتن
- چرخش زانو به سمت بیرون و چرخش ران‌ها به سمت داخل هنگام خم کردن زانو
- راه رفتن غیرطبیعی
- کوتاه شدن قد
- راه رفتن سخت و لنگان می‌شود و درد زانو در موارد شدید زانو ضربدری
- ساییدگی کناره داخلی کفش‌ها
- این عارضه در یک یا هر دو پا رخ می‌دهد
به علت تغییر محل ثقل و وارد شدن فشار غیرطبیعی بر قسمت‌های مختلف سطوح مفصلی، تغییرات فرسایشی زودرس و فشار بیشتری در زانو اعمال می‌گردد که احتمال ابتلا به آرتروز زودرس را افزایش می‌دهد.
حرکات اصلاحی برای بهبود و زانو ضربدری
تمرین 1
در حالت ایستاده قرار بگیرید به‌گونه‌ای که بین هر دو پا کمی فاصله ایجاد شود. بازوهای خود را در مقابل سینه قرار دهید. با پای چپ یک گام بزرگ به سمت چپ بردارید. هنگامی‌که پای چپ را به زمین می‌گذارید زانو را خم‌کنید و باسن را به عقب ببرید. در این حالت پای راست به حالت کشیده و مورب درمی‌آید. زمانی که انقباض در قسمت مفاصل ران پای چپ حس کردید، بایستید و پای خود را به حالت اول بازگردانید. این حرکت برای هر دو پا و 10 تا 12 تکرار در هر بار تمرین انجام دهید.
تمرین 2
از سمت راست بدن در کنار یک صندلی یا نیمکت بایستید. بازوهایتان را در مقابل سینه قرار دهید. پای راست را روی نیمکت قرار دهید و درحالی‌که به نیمکت فشار وارد می‌کنید بدن خود را از روی زمین بلند کنید تا جایی که پای راست به‌طور صاف روی نیمکت بایستد. برای یک ثانیه مکث کنید و پایین بیایید. این حرکت را برای هر طرف از بدن 10 تا 12 بار تکرار کنید
تمرین 3
به پهلوی راست روی زمین بخوابید، پای چپ روی پای راست و متصل به آن قرار دهید. کش ورزشی را دور هر دو پا و در ناحیه زانو قرار دهید. پای چپ را بلند کنید. چند ثانیه نگه دارید و سپس پا را به‌آرامی پایین بیاورید. این حرکت را بری هردو طرف 10 تا 12 بار تکرار کنید.
تمرین 4
به پهلوی راست روی زمین بخوابید، پای چپ روی پای راست و متصل به آن قرار دهید. پای چپ را بلند کنید و زانو را به سمت زمین خم کنید. برای چند ثانیه مکث کنید و سپس پا را به‌آرامی پایین بیاورید. این حرکت را برای هر دو طرف 10 تا 12 بار تکرار کنید.
تمرین 5:
از سمت چپ بدن در کنار دیوار قرار بگیرید. یک توپ ورزشی یا رول ورزشی را در محل شکم خود بین دیوار و بدن قرار دهید. درحالی‌که به توپ فشار می‌آورید. پای چپ را بلند کنید زانو را خم‌کنید تا جایی که ران پا به‌موازات زمین قرار بگیرد به‌طور مداوم با قسمت بیرونی پای چپ به توپ فشار آورید. چند ثانیه مکث کنید. سپس به‌آرامی فشار را کم کنید پس از 10 تا 12 تکرار، حرکت را برای سمت دیگر بدن نیز انجام دهید.
تمرین 6
روی زمین بنشینید و کمر خود را راست نگه دارید. درحالی‌که زانوهایتان را خم می‌کنید، ران و زانو را به سمت بیرون بدن بکشید و کف هر دو پا را به هم متصل کنید. کف پاها را به لگن نزدیک کنید. با دستانتان مچ پاها را بگیرید. ران هر دو پا را به سمت پایین حرکت دهید تا به‌موازات زمین قرار بگیرد. 5 ثانیه مکث کنید و رها کنید. تمرین را در چند ست 12 تایی تکرار کنید.
