رژیم غذایی در بیماران مبتلا به ایدز مانند سایر بیماری ها دارای نکات ویژه ای است که در این مقاله به آن می پردازیم. با توجه به ضعف بدن یک فرد مبتلابه ایدز ، نیاز وی به ویتامین و مواد معدنی بیشتر از یک فرد سالم است.
سندروم نقص ایمنی حاد یا به‌اختصار ایدز بیماری‌ای مزمن و خطرناک است که توسط ویروس نقص ایمنی انسانی یا همان HIV ایجاد می‌شود. این ویروس سیستم ایمنی بدن را تضعیف و تخریب می‌کند و به‌این‌ترتیب دیگر میکروب‌ها راحت‌تر بدن را از پا می‌آورند.
یکی از راه‌های انتقال این ویروس روابط جنسی است. از دیگر راه‌های آن انتقال خون و انتقال از مادر به جنین در طول بارداری، هنگام زایمان و شیردهی است. دوره کمون این بیماری ممکن است بسیار طولانی باشد و حتی چند سال طول بکشد تا بتوان فرد را مبتلابه ایدز نامید.
درمانی برای ایدز وجود ندارد اما داروهایی وجود دارد که می‌تواند روند این بیماری را کندتر کند و به همین دلیل مرگ‌ومیر به علت ایدز در کشورهای پیشرفته کاهش‌یافته است.
علائم
علائم بیماری در مراحل مختلف متفاوت است:
عفونت اولیه ( HIV حاد)
اغلب افرادی که به HIV آلوده می‌شوند بعد از یک تا دو ماه که ویروس وارد بدنشان می‌شود علائمی شبیه آنفولانزا بروز می‌دهد. این وضعیت ممکن است چند هفته طول بکشد. علائم احتمالی شامل:
– تب
– سردرد
– درد مفصلی و عضلانی
– راش پوستی
– گلودرد و زخم دهانی
– التهاب غدد لنفاوی ( بیشتر در قسمت گردن)
این علائم ممکن است بسیار خفیف باشند و اصلاً فرد متوجه آن‌ها نشود. در این مرحله مقدار ویروس در خون بسیار بالا است و ویروس سریع‌تر و آسان‌تر از مراحل بعد پخش می‌شود.
دوره کمون ( HIV مزمن)
در برخی افراد بروز التهاب گره‌های لنفی در این مرحله رخ می‌دهد، اما علائم دیگری وجود ندارد. ویروس در گلبول‌های سفید وجود دارد.
در صورت عدم پیگیری بیماری، این مرحله ممکن است 10 سال طول بکشد. اما در صورت دریافت دارو می‌توان بیماری را دهه‌ها در این مرحله نگه داشت.
بروز علائم بیماری ایدز
زمانی که ویروس شروع به تکثیر و تخریب سلول‌های ایمنی بدن می‌کند. علائم مختلف بروز می‌کنند. علائمی شامل:
– تب
– خستگی
– التهاب گره‌های لنفی
– اسهال
– کاهش وزن
– عفونت‌های قارچی دهانی
– راش و برآمدگی‌های پوستی
دلایل
همان‌طور که در ابتدای مقاله گفته شد عامل این بیماری ویروس است و از طریق روابط جنسی، خون و از مادر به فرزند منتقل می‌شود.
چگونه HIV به AIDS تبدیل می‌شود؟
ویروس HIV سلول‌های CD4 را تخریب می‌کند. و از این طریق سیستم ایمنی بدن را بسیار ضعیف می‌کند.
HIV مثبت بودن با ابتلا به ایدز متفاوت است. ممکن است فرد سال‌ها HIV مثبت باشد ولی نتوان او را مبتلابه ایدز نامید. زمانی می‌توان فرد را مبتلابه ایدز نامید که تعداد سلول‌های CD4 به کمتر از 200 برسد.
پخش ویروس
آلودگی زمانی ایجاد می‌شود که خون یا ترشحات دستگاه تناسلی فرد آلوده به فرد سالم انتقال پیدا کند. این مسئله به طرق مختلفی رخ می‌دهد:
رابطه جنسی:
انتقال از طریق رابطه جنسی فقط محدود به رابطه واژینال نیست و از طریق ارتباط دهانی و رکتال نیز قابل‌انتقال است.
انتقال خون:
احتمال انتقال از این راه بسیار پایین است چراکه امروزه در بانک خون سلامت خون را ازنظر HIV بررسی می‌کنند.
سوزن مشترک:
استفاده از سرنگ و سوزن مشترک می‌تواند احتمال ابتلا به بیماری‌های زیادی مانند ایدز و هپاتیت را بسیار بالا ببرد.
بارداری، زایمان و شیردهی:
این مسئله با استفاده از دارو و تحت نظر بودن قابل‌کنترل است.
ویروس ایدز از طریق ارتباطات روزمره مانند بغل کردن، دست دادن، استفاده از لوازم مشترک و… قابلیت انتقال ندارد. این بیماری از طریق آب و غذا و نیش حشرات منتقل نمی‌شود.
بیماری‌هایی که در پی ایدز بروز می‌کنند:
سل:
سل یک بیماری فرصت‌طلب است که در بسیاری کشورهای فقیر جهان رواج دارد. امروزه با توجه به پیشرفت‌های علم پزشکی این بیماری کمتر منجر به مرگ می‌شود اما در بین افراد مبتلابه ایدز یکی از رایج‌ترین عوامل مرگ است.
سایتومگالوویروس:
این ویروس رایج هرپس نمی‌تواند یک فرد سالم را از پا دربیاورد. درواقع سیستم ایمنی با آن مبارزه می‌کند و آن را در حالت خواب در بدن نگه می‌دارد. ضعف سیستم ایمنی باعث می‌شود این ویروس پیشروی کند و موجب آسیب به دستگاه گوارش، ریه‌ها، چشم‌ها و دیگر اندام‌ها شود.
کاندیدیازیس:
کاندیدیازیس یک عفونت مرتبط با HIV است. موجب ایجاد هاله‌ای سفیدرنگ و ضخیم بر روی موکوس دهان، زبان، مری یا واژن می‌شود.
مننژیت کریپتوکوکال:
مننژیت ایجاد التهاب در غشا و مایعات اطراف مغز و ستون مهره‌ها است. مننژیت کریپتوکوکال مرتبط با HIV است که توسط قارچی که از طریق خاک انتقال می‌یابد ایجاد می‌شود.
توکسوپلاسموزیز:
این بیماری توسط گربه‌ها منتقل می‌شود و یکی از میزبانان این انگل انسان است. مشکل زمانی ایجاد می‌شود که این میکروب وارد مغز شود.
سرطان‌های احتمالی
کاپوسی سارکوما:
این سرطان دیواره عروق را درگیر می‌کند و در افرادی که HIV مثبت نیستند بسیار نادر است.اما در افراد درگیر با HIV بسیار شایع هست. تظاهر بالینی آن عموماً ایجاد لکه‌های صورتی تا قهوه‌ای روی پوست است. این سرطان می‌تواند دستگاه گوارش و ریه‌ها را نیز درگیر کند.
سرطان لنف:
این سرطان گلبول‌های سفید را تحت تأثیر قرار می‌دهد. اولین و رایج‌ترین علامت آن مشکل در بلع و التهاب گره‌های لنفی گردن است.
این بیماری می‌تواند منجر به بروز اختلالات دیگری نیز شود. اختلالاتی مانند ضعف و از دست دادن وزن که اغلب با اسهال و تب و خستگی یا اختلالات روانی همراه است. البته این بیماری به‌خودی‌خود موجب اختلالات نورونی نمی‌شود اما می‌تواند موجب ایجاد افسردگی و فراموشی شود که می‌تواند به‌مرور رفتار فرد را تحت تأثیر قرار دهد. از دیگر مشکلات بیماری‌های کلیوی است. HIV می‌تواند موجب نفروپاتی کلیوی شود و با ایجاد التهاب در عملکرد کلیه اختلال ایجاد کند.
تغذیه در بیماری ایدز (AIDS nutrition)
با توجه به ضعفی ایجادشده در اثر بیماری و داروهایی که فرد باید به‌منظور کنترل آن استفاده کند، احتمال کاهش وزن، اسهال و عفونت وجود دارد. از دیگر مسائلی که ممکن است ایجاد شود دیستروفی لیپیدی است که می‌تواند فرم بدن فرد را تغییر دهد و سطح کلسترول خون را متأثر کند. تغذیه نقش زیادی در کمک به بهبود سلامت دارد.
آیا نیاز به رژیم خاصی وجود دارد؟
رژیم و یا غذای خاصی برای این بیماری نمی‌توان نام برد اما می‌توان از غذاهایی استفاده کرد که سیستم ایمنی را تقویت می‌کنند.
ارتباط تغذیه و ایدز
رعایت تغذیه سالم در فرد HIV مثبت مزایای بسیار زیادی دارد. شامل:
– بهبود کیفیت کلی زندگی با تأمین مواد مغذی موردنیاز
– تقویت سیستم ایمنی و کمک به مبارزه با بیماری‌ها
– مدیریت علائم آزاردهنده و عوارض ناشی از بیماری
– کنترل عوارض جانبی داروها
نکات اساسی اولیه:
– رژیم سرشار از سبزی‌ها، میوه، غلات کامل و حبوبات
– مصرف گوشت کم‌چرب
– محدود کردن شیرینی‌ها، نوشیدنی‌های شیرین و …
– داشتن تنوع غذایی در وعده‌ها و استفاده از تمام گروه‌های غذایی در هر وعده
کنترل کالری و درشت مغذی‌ها
به‌منظور کنترل کالری و بهره‌مندی متناسب از درشت مغذی‌ها با مربی خود مشورت کنید. اما می‌توان از راه‌های زیر نیز کمک گرفت:
افزودن پروتئین به رژیم:
– استفاده از کره بادام‌زمینی
– افزودن پنیر به سالاد و سبزی‌ها کنارغذا
– افزودن تن ماهی و مرغ به سالاد
– مصرف ماست
– استفاده از حبوبات
– مصرف گوشت و تخم‌مرغ
– استفاده از شیر خشک دردسرها و خوراکی‌ها
افزودن کالری به غذاها:
– استفاده از کره، خامه، کره بادام‌زمینی و مارگارین
– روغن‌های مایع مانند کنجد و زیتون
– استفاده از غذاهای نشاسته‌ای مانند سیب‌زمینی، پاستا و برنج
– استفاده از قندهای ساده سالم مانند عسل، مربا، آبمیوه‌ها
ویتامین‌ها و مواد معدنی
با توجه به ضعف بدن یک فرد مبتلابه ایدز و یا HIV مثبت نیاز وی به ویتامین و مواد معدنی بیشتر از یک فرد سالم است. ویتامین‌ها به تقویت سیستم ایمنی نیز کمک می‌کنند. برخی از این ویتامین‌ها و منابع آن‌ها به این شرح است:
– ویتامین A و بتاکاروتن:
سبزی‌های سبز تیره، زرد، نارنجی و قرمزرنگ، میوه‌ها، جگر، تخم‌مرغ کامل، شیر
– ویتامین B:
گوشت، ماهی، مرغ، غلات، مغزها، لوبیا سفید، آووکادو و سبزی‌های برگ سبز
– ویتامین C:
مرکبات، گوجه‌فرنگی، فلفل دلمه‌ای
– ویتامین E:
سبزی‌های برگ سبز، بادام‌زمینی و سبزی‌های روغنی
– سلنیوم:
غلات کامل، مغرها، گوشت پرندگان، ماهی، تخم‌مرغ، کره بادام‌زمینی
– روی:
گوشت، گوشت مرغ، ماهی، انواع لوبیا، بادام‌زمینی، شیر و فراورده‌های آن
با توجه به این‌که بدن فرد بیمار بسیار ضعیف می‌شود این امکان وجود دارد که مواد مغذی موردنیاز او از طریق غذاها تأمین نشود و باید مکمل‌های مولتی‌ویتامین مینرال استفاده کنند اما نوع مکمل و مقدار موردنیاز باید تحت نظر مربی رژیم فرد باشد.
آب
آب می‌تواند:
– عوارض جانبی داروها را کاهش دهد.
– از یبوست و هیدراته شدن بدن جلوگیری می‌کند.
– احساس خستگی را کاهش می‌دهد.
راه‌هایی برای دریافت بیشتر مایعات:
– نوشیدن بیشتر آب.
– از نوشیدن نوشیدنی‌های کافئین دار پرهیز کنید.
– آبمیوه و آب طعم دار را محدود کنید.
– از مصرف الکل بپرهیزید.
– روز خود را با یک لیوان آب آغاز کنید و به پایان برسانید.
– قطعات یخ را گوشه دهانتان بگذارید و اجازه دهید علاوه بر دریافت مقداری آب بدنتان کمی هم خنک شود.
مقابله با برخی مشکلات خاص
برخی عوارض بیماری و داروها را می‌توان به کمک تغذیه تا حدودی تخفیف داد.
تهوع و استفراغ:
– غذاهای کمی شیرین ، کم‌چرب بخورید مانند کمپوت، پاستا و آب‌گوشت ساده
– حجم کم در وعده‌های زیاد (هر دو تا سه ساعت یک‌بار وعده کوچکی بخورید)
– از غذاهای پرچرب، پر ادویه و غذاهای بسیار معطر پرهیز کنید.
– زنجبیل استفاده کنید، به‌صورت دم‌کرده و یا در غذا
– سعی کنید غذاها را بیشتر به‌صورت سرد استفاده کنید.
– بین وعده‌ها استراحت کنید ولی دراز نکشید.
اسهال:
– بیش از معمول مایعات مصرف کنید. آبمیوه و محلول‌های مخصوص را بیشتر استفاده کنید.
– شیر، نوشیدنی‌های کافئینی و شیرین را کمتر استفاده کنید.
– آرام غذا بخورید و لقمه‌هایتان را خوب بجوید.
– از غذاهای پرچرب بپرهیزید.
– موز، برنج، سیب‌زمینی و نان آزمودن را برای مدتی قسمت اصلی رژیمتان قرار دهید.
– به‌جای مصرف سبزی‌های تازه، از سبزی‌های پخته استفاده کنید.
– با مشورت با مربی رژیمتان از مکمل‌های کلسیم کربنات استفاده کنید.
بی‌اشتهایی:
– ورزش می‌تواند اشتها را تحریک کند.
– قبل از غذا چیزی ننوشید.
– غذا را برای خودتان جذاب کنید، در کنار خانواده غذا بخورید.
– حجم غذایتان کاهش‌یافته است پس تعداد وعده‌ها را افزایش دهید تا کالری موردنیازتان را تأمین کنید.
– از رنگ‌ها و تزئینات اشتهاآور استفاده کنید.
کاهش وزن بیش‌ازحد:
– کالری غذایتان را افزایش دهید.
– از خوراکی‌های پرکالری‌ای مانند خامه و بستنی استفاده کنید و آن‌ها را به دسر و میان وعده‌هایتان اضافه کنید.
– مغزها و میوه‌های خشک را در برنامه‌تان جای دهید.
– با مشورت مربی‌تان از مکمل‌های اشتهاآور استفاده کنید.
اختلالات بلع:
– از غذاهای نرم مانند ماست و پوره سیب‌زمینی استفاده کنید.
– سبزی‌ها را به‌صورت پخته استفاده کنید.
– میوه‌های نرم مانند موز و گلابی رسیده را انتخاب کنید.
– میوه‌ها و دیگر خوراکی‌های اسیدی را کمتر استفاده کنید، شامل: پرتقال، گوجه، لیمو
– به پزشک مراجعه کنید و اطمینان حاصل کنید که به عفونت‌های فرصت‌طلب مبتلا نشده باشید.
دیستروفی لیپیدی (سندرم توزیع مجدد چربی‌ها)
– چربی را محدود کنید خصوصاً چربی‌های اشباع و ترانس
– از منابع چربی‌های اشباع‌نشده و امگا 3 مانند سالمون و ماهی تن استفاده کنید.
– الکل و قندهای ساده را محدود کنید.
– از غذاهای غنی از فیبر مانند غلات کامل، میوه‌ها و سبزی‌ها استفاده کنید.
– ورزش کنید.
