درباره جراحی متابولیک چه اندازه می‌دانید؟
اکثر کشورهای دارای درآمد متوسط و درآمد بالا در معرض بحران «دیابت» قرار دارند. دیابت نوع 2 و چاقی در دهه‌های گذشته یکی از مهم‌ترین مسائل سلامتی بشر بوده است و باوجود مداخلات درمانی، تغییر سبک زندگی و در دسترس بودن چندین عامل دارویی، مدیریت دیابت نوع دو به دغدغه بزرگ جامعه پزشکی تبدیل‌شده است.
کنترل وزن در بیماران مبتلابه دیابت بسیار مهم است و به‌طور قابل‌توجهی موجب کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی می‌گردد زیرا اختلالات متابولیکی مرتبط با چاقی خطر ابتلا به بیماری قلبی عروقی، ازجمله بیماری عروق کرونر و نارسایی قلبی را افزایش می‌دهد.
در طول چند سال گذشته، اصطلاح «جراحی متابولیک» به‌طور فزاینده‌ای برای کاهش وزن بیماران دیابتی استفاده شده است. جراحی متابولیک به مجموعه‌ای از جراحی‌های گوارشی گفته می‌شود که برای درمان دیابت (جراحی دیابت) و اختلالات متابولیکی (که شامل چاقی است) مورداستفاده قرار می‌گیرد.
در مقایسه با جراحی چاقی، جراحی متابولیک به‌طور خاص به درمان بیماران مبتلابه دیابت توجه دارد که به تغییر شیوه زندگی و شیوه درمانی پاسخ کافی نمی‌دهد.
جراحی متابولیک شامل چه روش‌هایی است؟
متداول‌ترین روش‌های جراحی استفاده‌شده در جراحی متابولیک شامل روش‌های زیر است:
حلقه گذاری معده ((gastric banding (AGB):
در این روش، جراح یک حلقه‌ی سیلیکونی قابل تنظیم زیر محل اتصال مری به معده قرار می‌دهد که با فشار ملایمی که ایجاد می‌کند سبب احساس سیری می‌شود. این حلقه حاوی محلول نمکی است و به‌وسیله‌ی یک لوله به پورتی که در زیرپوست تعبیه‌شده متصل می‌گردد. با تزریق یا کشیدن محلول از آن پورت قابلیت تنظیم تنگ شدن یا اتساع حلقه وجود دارد.
معده برداری آستینی (sleeve gastrectomy):
جراح قسمت عمده‌ی معده (حدوداً 80%) را برمی‌دارد و تنها یک‌تنه‌ی موز مانند (یک آستین) باقی می‌گذارد و محل جراحی به‌وسیله‌ی منگنه بسته می‌شود.
بای پس معده (Gastric bypass):
رایج‌ترین تکنیک آن Roux-en-Y است که شامل دو مرحله می‌شود؛ اول جراح یک کیسه‌ی کوچک معده درست می‌کند و درنتیجه حجم معده کاهش می‌یابد و در مرحله‌ی دوم این کیسه را به روده‌ی کوچک متصل می‌کند. در این وضعیت غذا از قسمت عمده‌ی معده عبور نخواهد کرد و درنتیجه کالری کمتری جذب خواهد شد.
تغییر مسیر مجرای صفرا و پانکراس ((bilio-pancreatic diversion (BPD):
در این جراحی، بخشی از معده حذف می‌شود. کیسه کوچکی که باقی‌مانده است به‌طور مستقیم به بخش نهایی روده کوچک متصل شده می‌گردد و به‌طور کامل قسمت بالای روده کوچک را دور میزند. یک کانال کوچکی باقی می‌ماند که در آن ترشحات صفرا و پانکراس قبل ورود به روده بزرگ، با یکدیگر ترکیب می‌شوند. ازآنجایی‌که بسیاری از مواد غذایی بدون جذب شدن وارد روده بزرگ می‌شوند، کاهش وزن اتفاق می‌افتد.
این روش برای چه افرادی توصیه می‌شود؟
درحالی‌که جراحی چاقی برای افراد با شاخص توده بدنی (BMI) بیش از 40 (35 و دارای یکی از اختلالات مرتبط با چاقی) توصیه می‌شود، جراحی متابولیک در بیماران مبتلابه دیابت نوع دو که شاخص توده بدنی آن‌ها در آستانه 30 و بیشتر است نیز انجام می‌شود.
تصویر زیر نشان‌دهنده الگوریتم مدیریت بیماران مبتلابه اضافه‌وزن و دیابت نوع 2 است که موردتوافق جامعه پزشکی جراحی متابولیک است
تأثیر جراحی متابولیک بر بهبود بیماران دیابتی
کاهش وزن: هدف اصلی در جراحی متابولیک، کاهش قابل‌توجه وزن پس از عمل است که به کمک مکانیسم‌های مختلف رخ می‌دهد.
کاهش مصرف کالری: کم شدن میزان مصرف کالری تأثیر قابل‌توجهی در کاهش سطح قند خون دارد. به‌طورکلی، رژیم غذایی با کالری محدود در بیماران تحت عمل جراحی متابولیک باید در طولانی‌مدت حفظ شود و رعایت گردد.
تغییر هورمون‌های گوارشی: تسریع زمان انتقال ترشحات گوارشی پس از عمل جراحی، باعث تکمیل ترشح هورمون‌های روده‌ای مانند GLP-1، (GIP، PYY و OXM می‌شود که متابولیسم انرژی گلوکز را تغییر می‌دهد.
بهبود عملکرد سلول‌های بتای پانکراس: افزایش ترشح هورمون‌های GLP-1 و GIP و تکثیر سلول‌های بتا پانکراس از نتایج مؤثر جراحی متابولیک هستند. بهبود حساسیت به انسولین و عملکرد سلول‌های بتای پانکراس، عوامل مهمی هستند که به بهبود دیابت نوع دو در افراد چاق کمک می‌کند.
بهبود حساسیت کبد به انسولین: بهبود حساسیت کبد به انسولین یکی از نتایج سریع جراحی چاقی است. کاهش دریافت کالری پس از جراحی چاقی نیز به این فرایند کمک می‌کند. از نتایج طولانی‌مدت بهبود حساسیت کبدی بیماران پس از جراحی می‌توان کاهش میزان چربی کبدی و کاهش وزن بدن را نام برد.
افزایش سطح پلاسمای اسید صفراوی: پس از جراحی باریاتریک، سطح پلاسمای اسیدهای صفراوی افزایش می‌یابد که موجب بهبود متابولیسم گلوکز و لیپید می‌گردد. بااین‌حال، مکانیسم دقیقی که اسیدهای صفراوی بر کنترل قند خون و کاهش وزن دارند، همچنان در حال بررسی است.
تغییر میکروبیتای روده: افزایش تعداد برخی از این فلورهای میکروبی روده و تغییرات مرتبط با آن در محیط بیوشیمی روده، بر میزان متابولیسم گلوکز و لیپید تأثیر می‌گذارد که باعث کاهش وزن و بهبود دیابت می‌شود.
آیا این روش برای بیماران مبتلابه دیابت نوع یک مؤثر است؟
جراحی متابولیک برای بیماران مبتلابه دیابت نوع 2 طراحی‌شده است که در آن‌ها چاقی یکی از عامل‌های اصلی بیماری است. بااین‌حال، چاقی در دیابت نوع یک در حال افزایش است، حتی قبل از سن 18 سال، حدود یک‌سوم از بیماران مبتلابه دیابت نوع 1 دارای اضافه‌وزن یا چاق هستند. اطلاعات کامل و دقیقی در رابطه با تأثیر جراحی متابولیک در بیماران دیابت نوع یک منتشرنشده اما برخی تحقیقات کاهش قابل‌توجه نیاز به انسولین پس از جراحی در این بیماران را گزارش کرده‌اند.
تأثیر جراحی متابولیک در کدام بیماران بیشتر بوده است؟
طبق مطالعات انجام‌شده تأثیر جراحی متابولیک بر بیمارانی که کمتر از 8 سال به دیابت مبتلا هستند، چهار برابر بیشتر نتایج مطلوب را به همراه داشته است و این نشان‌دهنده تأثیر درمان زودهنگام برای کنترل گلایسمی بیماران دیابتی است.
