سیستم ایمنی بدن ما یک شبکه پیچیده از سلول‌ها و اندام‌های ویژه‌ای است که در عملکرد طبیعی خود برای محافظت در برابر مواد مضر یا خارجی مانند باکتری، انگل و سلول‌های سرطانی پاسخ ایمنی می‌دهد. این پاسخ ممکن است شامل سلول‌های ایمنی خاص و یا آنتی‌بادی باشد.
بیماری های خود ایمنی چگونه به وجود می‌آیند
بیماری های خود ایمنی وقتی به وجود می‌آیند که سیستم ایمنی بدن در برابر یک یا چند ماده که اجزا و ترکیبات طبیعی بدن هستند، واکنش نشان می‌دهد. هنگامی‌که سیستم ایمنی بدن قادر به تفکیک بین خودی و غیرخودی نباشد، ممکن است سلول‌های ایمنی یا آنتی‌بادی هایی ایجاد کند (به نام اتوآنتی بادی) که سلول‌ها، بافت‌ها یا اعضای بدن را هدف قرار می‌دهند. این حملات باعث التهاب و آسیب بافتی و اختلالات خود ایمنی می‌شوند.
چه کسانی در معرض بیماریهای خود ایمنی هستند؟
بیش از 80 بیماری وجود دارد که درنتیجه پاسخ‌های خود ایمنی اتفاق می‌افتد. بیشتر اختلالات خود ایمنی نادر هستند، بااین‌حال، تعداد کلی موارد ابتلا به بیماری های خود ایمنی به دلایل ناشناخته در حال افزایش است. بیماریهای خود ایمنی می‌تواند هرکسی را تحت تأثیر قرار دهد. بااین‌حال برخی از افراد در معرض خطر بیشتری هستند، ازجمله:
زنان در سنین باروی: زنان در مقایسه با مردان بیشتر تحت تأثیر قرار می‌گیرند که غالباً در سال‌های فرزند آوری آن‌ها شروع می‌شود. برخی از بیماری‌ها مانند لوپوس زنان را 10 برابر بیشتر از مردان تحت تأثیر قرار می‌دهد.
افرادی که خانواده آن‌ها سابقه بیماریهای خود ایمنی دارند: برخی از بیماریهای خودایمنی در اعضای یک خانواده دیده می‌شود مانند لوپوس و بیماری ام اس. همچنین ممکن است هر یک از اعضای یک خانواده به انواع مختلف بیماریهای خودایمنی مبتلا شوند. وراثت ژن‌های خاص احتمال ابتلا به یک بیماری خود ایمنی در یک خانواده بیشتر می‌کند.
افرادی که در بعضی موارد در محیط خاص هستند: برخی وقایع یا قرار گرفتن در معرض محیط‌زیست خاص ممکن است باعث ابتلا به برخی اختلالات خود ایمنی یا عود بیماری شود. نور خورشید، مواد شیمیایی به نام حلال‌ها و عفونت‌های ویروسی و باکتریایی با بسیاری از بیماریهای خود ایمنی مرتبط هستند.
افراد با نژاد یا پیشینه‌های قومی خاص: برخی از بیماریهای خود ایمنی گروه های خاصی از افراد را به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. به‌عنوان‌مثال، دیابت نوع یک در افراد سفیدپوست و لوپوس در مردم آفریقایی-آمریکایی و اسپانیایی شایع‌تر است.
علت اکثر بیماری های خودایمنی ناشناخته است، اما به نظر می رسد که در بسیاری موارد، ژنتیک تأثیر دارد. در تعداد معدودی از بیماری های خودایمنی مانند تب روماتیسمی، ویروس یا عفونت با باکتری باعث ایجاد پاسخ ایمنی می‌شود و سلول‌های ایمنی به نام سلول های تی (T-cells) به سلول های عادی بدن نیز حمله می‌کند زیرا بخشی از ساختار نه مشابه ساختار میکروب آلوده است.
انواع بیماری های خودایمنی
به‌طورکلی اختلالات خود ایمنی به دودسته تقسیم می‌شود:
آن‌هایی که به بسیاری از اندام‌ها آسیب می‌رسانند (بیماریهای خودایمنی سیستمیک) و آن‌هایی که فقط یک عضو یا یک بافت به‌طور مستقیم توسط فرآیند خودایمنی (موضعی) آسیب می‌بیند. بااین‌حال، تمایز این دو مبهم است زیرا تأثیر اختلالات خود ایمنی موضعی غالباً فراتر از بافت‌های هدف میرود و به‌طور غیرمستقیم بر سایر ارگان‌ها و سیستم‌های بدن تأثیر می‌گذارد.
در بعضی موارد، ممکن است آنتی‌بادی ها به سمت بافت یا اندام خاصی هدایت نشوند. به‌عنوان‌مثال، پادتن‌های ضد فسفولیپید می‌توانند با موادی (فسفولیپیدها) که ترکیبات طبیعی پلاکت‌ها و خارجی‌ترین لایه سلول‌ها (غشای سلولی) هستند، واکنش نشان دهند. این واکنش می‌تواند منجر به شکل‌گیری نامناسب لخته‌های خون در رگ‌های خونی (ترومبوز) شود.
جدول زیر لیست برخی از بیماریهای خود ایمنی آورده شده است.
| بیماری آدیسون | سیروز صفراوی |
| سندرم آنتی فسفولیپید | بیماری کلانژیت اسکلروزان |
| هپاتیت خود ایمنی | آرتریت واکنشی |
| بیماری سلیاک | روماتیسم مفصلی |
| بیماری گریوز | سندرم شوگرن |
| سندرم گیلن باره | لوپوس |
| تیروئیدیت هاشیموتو | دیابت نوع 1 |
| بیماری التهابی روده | واسکولیت |
| مولتیپل اسکلروزیس | سارکوئیدوز |
| میاستنی گراویس | اسکلرودرمی |
| کم خونی مزمن | آرتریت ایدوپاتیک جوانان |
علائم و تشخیص اختلالات خود ایمنی
مسئله‌ی مهم در مورد بیماری خود ایمنی چندعاملی بودن آن‌ها یعنی ناشی از ترکیبی از عوامل مستعد ژنتیکی و عوامل محیطی مانند عفونت یا قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی (ازجمله دارو) است. از طرفی، اختلالات خود ایمنی بر اندام‌های مختلف تأثیر می‌گذارد و منجر به بروز علائم متعددی می‌شود که شدت این علائم نیز در طول زمان متغیر است. برخی علائم مبهم هستند و پیشرفت کندی دارند که ممکن است هنگام تشخیص گمراه‌کننده باشند. برخی از علائم رایج اختلالات خود ایمنی عبارت‌اند از:
- خستگی
- بی‌قراری
- سرگیجه
- درد مفاصل
- خارش پوست
- تب درجه پایین
آزمایش‌های انجام‌شده برای تشخیص اختلالات خود ایمنی به شرایط بستگی دارد که پزشک معالج تشخیص داده، ازمایشات معمولاً شامل آزمایش خون برای یک یا چند پادتن و همچنین آزمایش های تشخیص التهابی مانند CRP و ESR است.
همچنین بخوانید تغذیه، ورزش و ایمنی در سالمندان (سلامت سالمندان)
