اسکولیوز چیست؟
اسکولیوز انحراف جانبی ستون فقرات است که باعث می‌شود شانه‌ها و کمر فرد نامتقارن گردد.
فرد مبتلابه اسکولیوز یک منحنی C یا S شکل در ستون فقرات خود دارد و این می‌تواند در هر سنی ظاهر شود، اما اغلب از سن 10 تا 12 سالگی یا در طول دوران نوجوانی ظاهر می‌شود. نوزادان نیز از بدو تولد تا 3 سالگی ممکن است علائم اسکولیوز را نشان دهدند.
میزان انحنای اسکولیوز در افراد متفاوت است و به سه دسته تقسیم می‌شود:
انحنای ملایم اسکولیوز: زاویه انحراف 10 تا 20 درجه کاب
انحنای متوسط اسکولیوز: زاویه انحراف 20 تا 45 درجه کاب
انحنای شدید اسکولیوز: زاویه انحراف بیش از 45 درجه کاب
انواع اسکولیوز
اسکولیوز بر اساس ماهیت برگشت‌پذیری به دو نوع ساختاری و غیر ساختاری تقسیم می‌شود.
اسکولیوز ساختاری
عبارت است از انحراف غیرقابل‌برگشت ستون فقرات به سمت خارج، همراه با چرخش ثابت در مهره‌ها که موجب ایجاد تحدب در ستون فقرات می‌گردد. بیشترین چرخش مهره‌ای در رأس انحنا رخ می‌دهد و با افزایش انحراف چرخش مهره‌ای نیز بیشتر می‌شود.
عواملی که موجب اسکولیوز ساختاری می‌شوند:
در اکثر موارد دلیلی برای بروز اسکولیوز وجود ندارد، به‌عبارت‌دیگر هیچ‌گونه تغییرات غیرطبیعی و بیماری زمینه‌ای باعث بدفرمی ستون فقرات نشده است. این نوع اسکولیوز را اسکولیوز ایدیوپاتیک می‌نامند.
در مقابل دلایلی برای وقوع اسکولیوز وجود دارد که عبارت‌اند از:
- شکستگی ستون مهره‌ای
- وجود نیم مهره در ستون فقرات
- نرمی استخوان
- عدم تقارن قفسه سینه
- سرطان شش
- بیماری‌های عصبی مانند فلج مغزی، پولیومیلیت
- نقص مادرزادی
- ضعف عضلانی
اسکولیوز غیر ساختاری:
عبارت‌اند از انحراف قابل‌برگشت ستون فقرات که ماهیت وضعیتی دارد. در این عارضه تغییر ساختمانی یا چرخش ستون فقرات رخ نمی‌دهد یا چرخش بسیار جزئی است.
این نوع اسکولیوز از تولد تا سه‌سالگی و از ده‌سالگی تا بلوغ شیوع بیشتری دارد.
عواملی که موجب اسکولیوز غیر ساختاری می‌شوند:
- کوتاهی عضلات دورکننده یا نزدیک کننده در یک پا
- حمل و جابجایی نامناسب اجسام و به کمک یک‌طرف بدن
- ایستادن، راه رفتن و نشستن روی یک طرف بدن
- درد شکمی
- تومور مهره‌ای یا نخاعی
- التهاب
- انقباض عضلات اطراف ستون فقرات
انواع اسکولیوز ازنظر منطقه تحت تأثیر انحنا
- اسکولیوز گردنی: رأس قوس بین مهره‌های C1 تا C6 است.
- اسکولیوز گردنی-پشتی: رأس قوس بین مهره‌های C7 تا T11 است.
- اسکولیوز پشتی: رأس قوس بین مهره‌های T2 تا T11 است.
- اسکولیوز پشتی-کمری: رأس قوس بین مهره‌های T12 تا L1 است.
- اسکولیوز کمری: رأس قوس بین مهره‌های L2 تا L4 است.
- اسکولیوز کمری- ساکرالی: رأس قوس بین مهره‌های L5 تا S1 است.
عوارض اسکولیوز
- عدم تقارن تنه مانند قرار گرفتن یک شانه بالاتر از شانه دیگر
- نامتقارن شدن چین پهلوها
- انحراف ستون فقرات
- درد در کمر، گردن، قفسه سینه و شکم
- کاهش ظرفیت هوازی ریوی
- آسیب قلبی مانند هاپرتروفی بطن و دهلیز راست
- آرتروز و درد ستون فقرات در انحراف شدید اسکولیوز
تشخیص اسکولیوز
تشخیص با معاینه فیزیکی و تکنیک‌های تصویربرداری مانند اشعه ایکس، سی‌تی‌اسکن یا MRI انجام می‌شود.
در معاینه فیزیکی و مشاهدات پزشک از بیمار می‌خواهد که:
- در حالت نشسته یا ایستاده به جلو خم شود
- به یک‌طرف جانبی بدن خم شود
- روی انگشتان پا بایستد
در این شرایط جهت قوس کمر و نوع ساختاری و غیر ساختاری آن را تشخیص می‌دهد.
برای اندازه‌گیری قوس می‌توان از اسکولیومتر استفاده کرد. اسکولیومتر دستگاهی است که روی برجستگی ستون فقرات قرار داده می‌شود و میزان درجه برجستگی مشخص می‌گردد. اگر برجستگی بیش از 7 مشخص شود لازم است برای تشخیص دقیق‌تر، آزمایش رادیوگرافی تجویز گردد.
در رادیوگرافی قوس‌های اسکولیوتیک در صفحه فرونتال به‌وسیله پرتو ایکس اندازه‌گیری می‌شود و از آن تحت عنوان زاویه انحراف نام‌برده می‌شود.
درمان اسکولیوز
تمرینات فیزیکی
تمرینات فیزیکی به‌عنوان یک روش اصلاحی و درمانی برای افراد مبتلابه انحراف ستون فقرات به‌خصوص اسکولیوز ایدیوپاتیک و غیر ساختاری موردتوجه قرارگرفته است. ورزش‌های خاص اسکولیوز باهدف کاهش بدفرمی بدن و جلوگیری از پیشرفت بدفرمی به‌کاربرده می‌شود. همچنین تمرینات ورزشی با تأثیر بر سیستم عصبی موجب تغییر در کنترل حرکتی ستون فقرات می‌گردد.
گچ گیری
از این روش در نوزادان و کودکان تا سن 4 سالگی استفاده می‌شود که در آن تنه بچه را در گچ قرار می‌دهند. پزشکان معتقدند در این وضعیت استخوان تحت‌فشار قرار می‌گیرد و سریع‌تر در جهت صحیح رشد می‌کند و از این طریق بدفرمی ستون فقرات کاهش می‌یابد یا از بین می‌رود.
تعویض گچ هر دو تا سه ماه و بافاصله یک هفته استراحت انجام می‌شود و بزرگ‌ترین مشکل والدین و فرزندان آن‌ها این است که هنگام استحمام امکان برداشتن گچ وجود ندارد.
بریس
اگر اسکولیوز از نوع ملایم تشخیص داده شود و استخوان‌ها همچنان در حال رشد هستند، پزشک ممکن است استفاده از بریس را توصیه کند. بریس موجب تشویق بیمار به راست کردن ستون فقرات می‌شود.
بریس‌ها معمولاً در هر ساعتی از شبانه‌روز قابل پوشیدن هستند و هر چه بیشتر پوشیده شود مؤثرتر عمل می‌کند؛ درواقع انواع مختلفی از بریس‌ها برای اسکولیوز وجود دارد. بعضی‌ها باید تقریباً 24 ساعت در روز پوشیده شوند و فقط برای دوش گرفتن برداشته شوند و برخی دیگر برای پوشیدن هنگام شب مناسب هستند.
گاه نیاز است بریس چند سال استفاده شود و این امر باعث ایجاد مشکلاتی مانند ضعف عضلانی، حساسیت پوستی، فشار عصبی و تغییر پوشش لباس گردد.
جراحی
بیشتر جراحان اسکولیوز موافق‌اند که افراد دارای منحنی بسیار شدید یعنی 45 تا 50 درجه و بالاتر و یا افرادی که روش‌های درمانی دیگر برای آن‌ها مناسب نیست، نیاز به عمل جراحی برای کاهش منحنی و جلوگیری از بدتر شدن اسکولیوز دارند.
در جراحی اسکولیوز یک یا چند اقدام زیر انجام می‌شود:
- بستن و متوقف کردن رشد غیرطبیعی مهره‌ها در یک‌طرف بدن از طریق
- برداشتن مهره‌ای غیرطبیعی
- پیوند استخوان. در این روش یک یا چند مهره ستون فقرات به ماده استخوانی به نام پیوند استخوان متصل می‌شوند.
