نفخ شکم، وجود گاز در دستگاه گوارش است که می تواند به ناراحتی و درد شکم منجر شود. بیشتر افراد نفخ شکم را تجربه می کنند. نفخ در اثر خوردن غذاهای خاصي اتفاق می افتد؛ اما می تواند نشانه بیماری جدی تر نيز باشد که نیاز به توجه فوری دارد.
وقتی ما غذا مي خوریم مقادیر کمی هوا را نیز می بلعیم. این هوای بلعیده شده در روده جمع می شود. گاز موجود در دستگاه گوارش ما عمدتاً از نیتروژن و اکسیژن تشکیل شده است. وقتی غذا را هضم می کنیم، گاز، به طور عمده به شکل هیدروژن، متان و دی اکسید کربن آزاد می شود. با به وجود آمدن نفخ، بدن ممکن است، از طریق دهان یا عبور باد از قسمت مقعد نیاز به تخليه آن داشته باشد.
عوارض نفخ
- دردهای شدید، ضربانی یا گرفتگی در شکم ایجاد می شود.
- احساس سفتي یا احساس گره در شکم وجود دارد.
- استرس
تشخیص
پزشكان از بیمار در مورد بيماري ها و عادت‌های غذایی اش سؤال می‌کنند و معاینه جسمی را انجام می دهند تا مشخص شود كه آیا اختلالي در شکم وجود دارد یا خیر. آن‌ها ممکن است با معاينه و ضربه زدن، شكم را بررسی کنند. درباره حرکات روده سؤال مي کنند و اينكه آیا درد شکمی بعد از خوردن غذا وجود دارد و نفخ چه مدت طول مي كشد. این امر می تواند به تصمیم گیری در مورد اینكه بیمار ممكن است دارای شرایطی باشد كه به درمان نیاز داشته باشد، كمك كند.
چه مواد غذایی موجب نفخ می شوند؟
نمونه هایی از غذاهایی که می توانند نفخ شکم را بدتر کنند عبارت‌اند از:
- سبزیجات مانند کنگر فرنگی، کلم بروکلی، تره فرنگی، گل کلم، کلم، سیر، پیاز، لوبیا، جوانه بروکسل و شلغم
- غلات، مانند گندم یا جو
- حبوبات ازجمله لوبیا و عدس: کربوهیدرات‌های پیچیده موجود در لوبیا هضم آن را برای انسان دشوار مي كند. آن‌ها توسط میکروارگانیسم ها در روده که متان تولید می کنند، هضم می شوند. با رسیدن لوبيا به قسمت های پایینی دستگاه گوارش، باکتری‌ها از آن‌ها تغذیه می شوند و گاز تولید می کنند.
- محصولات لبنی
- مخمر در محصولات پخته شده، مانند نان
- کاشو يا بادام هندی
- عدم تحمل لاکتوز: وقتی افراد مواد غذایی حاوی لاکتوز مانند شیر مصرف می کنند و فاقد آنزیم هاي لازم برای تجزیه آن هستند، باکتری ها از لاکتوز تغذیه می کنند. در برخی افراد، لاكتوز مقدار زیادی گاز تولید می کند.
- بیماری سلیاک: عدم تحمل پروتئین گلوتن به این معنی است که برخی از افراد هنگام مصرف جو، گندم و نان چاودار نفخ بیش از حد دارند.
- شیرین کننده های مصنوعی: سوربیتول و مانیتول ها در شیرینی ها، آدامس ها و غذاهای شیرین بدون قند یافت می شوند. در بدن برخی از افراد هنگام مصرف این مواد، اسهال، گاز یا هر دو توليد مي شود.
- مکمل های فیبر: اضافه کردن این مواد به رژیم غذایی خیلی سریع می تواند باعث نفخ شود، به خصوص اگر حاوی پسیلیوم ( Psyllium ) باشد.
- نوشیدنی های گازدار: اين نوشیدنی ها باعث ایجاد گاز در روده مي شوند.
آگاهی از غذاهایی که باعث نفخ بیش از حد می شوند می تواند به کاهش مشکل کمک کند.
سایر شرایطی که می تواند نفخ را بدتر کند
- زمینه های اساسی سلامتی: برخی از بیماری های مزمن می تواند باعث نفخ شود، به عنوان مثال بیماری کرون، کولیت اولسراتیو یا دیورتیکولیت. برخی از انواع سرطان می تواند منجر به انسداد روده شود. هرکسی که افزایش ناگهانی یا بدتر شدن نفخ داشته باشد، باید به پزشک مراجعه کند.
- مشکلات کیسه صفرا: سنگ کیسه صفرا و التهاب آن می توانند باعث ایجاد گاز اضافی شوند.
- یبوست: دفع مدفوع می تواند باعث خارج شدن گاز اضافی شود و در نتیجه عدم دفع آن باعث نفخ مي شود.
- گاستروانتریت و سایر عفونت های روده: عفونت ویروسی، باکتریایی یا انگلی سیستم گوارش یا مسمومیت غذایی می تواند باعث ایجاد گاز شود.
- آنتی بیوتیک ها: این‌ها می تواند فلور طبیعی روده یا فلور باکتریایی موجود در روده را تحريك کرده و منجر به نفخ شوند.
- ملین ها: استفاده منظم و بیش از حد از ملین ها می تواند خطر ابتلا به نفخ شکم را افزایش دهد.
- نفخ شدید و مداوم می تواند نشانه ای از بیماری زمینه ای مانند سندرم روده تحریک پذیر (IBS) باشد.
- دلایل دیگر شامل حاملگی، فتق، پانکراتیت، سندرم قبل از قاعدگی، آندومتریوز و موارد دیگر است.
اگر علائم مسمومیت یا انسداد وجود داشته باشد یا در مدفوع خون وجود داشته باشد، نیاز به مراقبت فوری پزشکی است.
درمان‌های خانگی
نفخ شکم معمولاً یک مشکل جدی نیست. در بیشتر موارد، تغییر در شیوه زندگی و رژیم غذایی مشكل را بر طرف مي كند. با نخوردن غذاهایی که باعث ایجاد نفخ مي شوند مانند غذاهایي كه حاوی مقادیر زیاد کربوهیدرات هستند، از نفخ شکم جلوگیری می شود.
غذاهای حاوی کربوهیدرات هایی که هضم آن‌ها راحت تر است عبارت‌اند از:
- موز
- میوه های خانواده مرکبات
- انگور
- کاهو
- برنج
- ماست. افرادی که تحمل لاکتوز ندارند باید با یک متخصص تغذیه مشورت كنند.
درمان دارويي
اگر تغییر در شیوه زندگی و رژیم غذایی برای از بین بردن نفخ کافی نیست، ممکن است داروهای بدون نسخه (OTC) کمک کنند.
- قرص زغال فعال، گاز موجود در روده را جذب می کند و علائم نفخ شکم را کاهش می دهد. ممکن است قرص زغال برخی از ترکیبات فعال را جذب کند. همه پزشكان استفاده از زغال فعال را توصیه نمی کنند، زیرا فوايد آن هنوز کاملاً مشخص نيست.
- داروی Beano، محصولی که به تجزیه کربوهیدرات‌های پیچیده کمک می کند.
کارهایی که می توانید برای کاهش نفخ انجام دهید
- وعده های غذایی خود را کوچک‌تر بخورید. اگر فرد روزانه به جاي سه وعده اصلي، چهار تا شش وعده غذایی کوچک‌تر بخورد، نفخ بهبود می یابد.
- غذا را آهسته بجويد. هضم در دهان شما شروع می شود، بنابراین مواد غذایی باید قبل از بلع کاملاً جویده شوند.
- به طور منظم ورزش کنید تا بدن مواد غذایی را هضم کند. فعالیت باعث تقویت عملکرد دستگاه گوارش می شود و این می تواند به کاهش گاز و نفخ کمک کند.
- چای نعناع بنوشید.
- برای جلوگیری از بلع هوا، مصرف آدامس و سیگار را قطع كنيد. سیگار کشیدن باعث می شود هواي بيشتري وارد معده فرد شود، همچنین باعث تحریک دستگاه گوارش می شود.
- مصرف غذاهایي که هضم آن‌ها دشوار است را كاهش دهيد.
- انتخاب لبنیات کم لاکتوز: مصرف كردن لبنيات كم لاكتوز نفخ را بهبود مي بخشد.
- قبل از پختن لوبيا، آن ها را به مدت 48 ساعت در آب بخيسانيد و دو مرحله آب آن را عوض كنيد. در اين صورت فیبر محلول کمتر و مواد مغذی بالاتری دارد و نفخ را کاهش می‌دهد.
- پروبیوتیک: مصرف اين مکمل ها نفخ را در برخی از افراد کاهش دهد.
كلام آخر:
نفخ شکم اغلب بدون اینکه فرد از آن آگاه باشد رخ می دهد. بویي ندارد و مقدار آن كم است. هنگام خروج گاز اگر بو داشته باشد، معمولاً مقادیر کمی از گازهای گوگرد در روده وجود دارد كه نشان دهنده مشكلي در روده ها است. اگر غذا به درستی هضم نشده باشد، شروع به تجزیه می کند و گوگرد را آزاد می کند. در تمامي موارد ذكر شده قبل از هر اقدامي، ابتدا با پزشک خود مشورت كنيد.
