نيازهاي تغذيه‌اي در دوران شیردهی ٢٥ درصد افزايش می‌یابد و مادر برای حفظ انرژی خود و فرزند به 500 کالری انرژی بیشتر نسبت به دوران قبل بارداری احتیاج دارد.
شیردهی، ترشح و تولید شیر در زنان پس از زایمان است که طی آن شیر توسط غدد شیری در داخل پستان تولید میشود.
شیردهی از مراحل مهم در زندگی زنان و نوزادانشان است و در طی این دوران دریافت مواد غذایی به هر میزان بر وضعیت سلامت مادر و كودك تأثير دارد.
تغذيه مادر در شش ماه اول شیردهي نسـبت بـه مراحـل بعدازآن اهميت بيشتري دارد، زیرا تنها منبع دریافت مواد غذایی موردنیاز نوزاد در این شش ماه، شیر مادر است. مادرانی که دچار سوءتغذیه هستند و یا تغذیه آنها اصولی نیست دارای شیر کم و بی‌کیفیت هستند و ترکیبات موجود در آن دچار تغییرات می‌گردد.
علاوه بر این‌ها ذخایر بدن در این شرایط برای خود مادر هم کافی نیست و وی با کمبود ويتامین، املاح، پروتئین و سایر مواد مغذی مواجه است.
خطرات تغذيه نامطلوب در مادران زير ١٨ سال و بالاي ٣٥ سـال، تولدهای بافاصله کم در یک خانواده و افراد با توان مالی کم بیشتر است.
نیازهای تغذیه‌ای مادران شیرده
نيازهاي تغذيه‌اي در دوران شیردهی ٢٥ درصد افزايش می‌یابد و مادر برای حفظ انرژی خود و فرزند به 500 کالری انرژی بیشتر نسبت به دوران قبل بارداری احتیاج دارد. نیازهای کالری مادر بسته به متابولیسم بدن و میزان فعالیت وی متفاوت است.
کارشناسان تغذیه 2700 کیلوکالری در روز را برای زنان شیرده مناسب می‌دانند.
تأمین منابع تغذيه‌اي در مادران شيرده مستلزم مصرف کافي هر یک از گروه‌های غذایی( نان و غلات، میوه و سبزی‌ها، لبنیات، گوشت، حبوبات و مغزیجات) است.
برنامه هرم غذایی توصیه‌شده برای مادران شیرده شامل:
- نان و غلات ٦ واحد
- شير و لبنيات ٣ واحد
- سبزی‌ها ٣ واحد
- ميوه ٢ واحد
- گوشت و حبوبات، تخم‌مرغ و مغزها ٢ واحد
- چربي ٢ واحد
برخی از مهم‌ترین ترکیبات و میزان روزانه دریافت آنها برای زنان شیرده به شرح زیر است:
چربی:
مادران شیرده نیاز به انرژی بیشتر نسبت به افراد معمولی دارند به‌گونه‌ای که 30 درصد از کل کالری دریافتی مادر را تأمین کند.
مقدار چربی توصیه‌شده در روز برای زنان شیرده 30 گرم در روز است.
پروتئین:
پروتئین کلیدی برای سلامتی مادر و کودک است.
باید دو بار در روز پروتئین مصرف شود و از چند واحد گوشت، مرغ یا ماهی یا تخم‌مرغ یا دو قاشق غذاخوری کره بادام‌زمینی تهیه شود.
زنان گیاهخوار می‌توانند با مصرف سویا، مغزیجات، لبنیات و تخم‌مرغ، پروتئین موردنیاز را تأمین کنند.
ید:
ید ماده معدنی حیاتی است که به تولید هورمون تیروئید کمک می‌کند و منجر به رشد سالم و رشد طبیعی میشود.
یک زن شیرده روزانه به 66 تا 110 میکروگرم ید نیاز دارد.
منابع تأمین ید:
- گوشت و سبزی‌های دریایی
- شیر
- نمک
- موز
- آلو خشک
- سیب‌زمینی پخته
روی:
روی بر یکپارچگی ساختار پروتئین‌ها و حفظ ساختار ژنوم و خصوصیات ارثی اثرگذار است.
کمبود روی می‌تواند منجر به بیان نامنظم ژن و جهش در نوزاد شود.
زنان شیرده به روزانه 10 میلی‌گرم روی نیاز دارند که می‌توانند آن را از طریق گوشت، دانه‌های کامل، شیر، غذاهای دریایی و آجیل‌ها تأمین کنند.
کلسیم:
مصرف کافی کلسیم در جلوگیری از پوکی استخوان برای ادامه زندگی لازم است.
این ماده به مقدار 400 میلی‌گرم در روز برای مادران شیرده توصیه‌شده است.
محصولات لبنی بهترین منابع تأمین کلسیم هستند.
ویتامین A :
برای رشد و جلوگیری از انواع عفونت‌ها ضروری است.
میزان موردنیاز این ویتامین 400 تا 670 میکروگرم در روز برای زنان شیرده است که می‌توان آن را از طریق مصرف مواد غذایی موجود تمام گروه‌های هرم غذایی تأمین کرد.
منابع ویتامین A:
- محصولات لبنی
- تخم‌مرغ
- روغن ماهی
- میوه و سبزی‌های زرد و نارنجی‌رنگ
ویتامین B6 :
برای انتقال پیام‌های عصبی، رشد و عملکرد مغز و تولید گلبول‌های قرمز به‌خصوص در زنانی که سزارین و جراحی‌شده‌اند لازم است.
این ماده را می‌توان در گوشت مرغ و ماهی و گوشت قرمز، جوانه گندم، دانه آفتاب‌گردان، برنج قهوه‌ای، هویج، اسفناج، لوبیا و عدس تهیه کرد. م
یزان موردنیاز این ویتامین برای زنان شیرده 0.06 تا 0.09 میلی‌گرم در روز است.
فولات:
ذخایر فولات بدن زیاد نیست زیرا مقدار بیش‌ازاندازه آن از طریق ادرار دفع میشود؛ بنابراين با محدود کردن منابع غذايي حاوی فولات، ذخاير آن پس از چند ماه از شروع شيردهي تمام میشود.
میزان موردنیاز فولات در زنان شیرده 100 میکروگرم در روز است.
برخی منابع غذایی سرشار از فولات:
- سبزیجات تیره رنگ
- بروکلی
- مارچوبه
- دانه ها و آجیل
- میوه های خانواده ی مرکبات
- عدس، لوبیا و نخود فرنگی
تغذیه مادران لاغر در دوران شیردهی
مادران لاغر که BMI کمتر از 19.8 دارند و دچار سوءتغذیه هستند باید میزان کالری دریافتی روزانه خود را به میزان بیشتری از 500 کیلوکالری افزایش دهند. در غیر این صورت میزان شیر آنها کمتر میشود و به دلیل تخلیه ذخایر بدنی خود، احساس ضعف و خستگی و بی‌حوصلگی می‌کند.
برای این مادران باید میزان هریک از گروه‌های مواد غذایی در روز را افزایش داد.
به‌عنوان‌مثال:
- افزودن جوانه غلات و یا پودر آنها در ماست، سالاد و سوپ
- استفاده از تخم‌مرغ در وعده غذایی صبحانه، میان وعده و یا همراه با برخی غذاها
- مصرف خشکبار و مغزها به‌عنوان میان وعده
- خوردن سیب‌زمینی در وعده‌های اصلی و میان وعده
تمام موارد فوق توصیه‌های کلی هستند و پیشنهاد میشود مادرانی که قصد افزایش وزن‌دارند به کارشناسان و متخصصین تغذیه برای تنظیم برنامه‌ی غذایی مراجعه نمایند.
مصرف مایعات در دوران شیردهی
میزان مصرف مایعات در دوران شیردهی 3.1 لیتر (معادل 13 فنجان) توصیه‌شده است.
اما اغلب مادران به دلیل افزایش مشغله‌های بعد از زایمان، فراموش می‌کنند که آب موردنیاز بدنشان را بنوشند. راهکار مناسب این است که همیشه یک لیوان آب در نزدیک فرزند خود یا در مکان شیردهی قرار دهند.
برای تأمین آب موردنیاز علاوه بر نوشیدن آب می‌توانند از:
- میوه‌ها
- سبزی‌ها
- آب‌میوه
- سوپ
- شیر و چایی سبک استفاده کنند.
نکته:
مصرف آب بیشتری ازآنچه نیاز دارید شیر بیشتری تولید نمی‌کند، بنابراین نباید در مصرف آب نیز زیاده‌روی کرد.
پرهیزات غذایی مادران شیرده
غذایی وجود ندارد که لازم باشد همه مادران از آن اجتناب کنند و هر کودک ممکن است واکنش متفاوت به یک غذا نشان دهد. مادران قبل از هرگونه پرهیز غذایی باید در درجه اول واکنش های فرزند خود را به غذاها بررسی کند و بعد تحت نظارت پزشک غذاهای مضر برای فرزند را حذف کند تا خود دچار مشکلات تغذیه‌ای نشود.
برای اطمینان از اینکه فرزند شما نسبت به یک ماده غذایی خاص واکنش نشان می‌دهد، بهتر است به مدت یک هفته از مصرف آن غذا خودداری کنید و اثر آن را در فرزندتان ببینید.
در زیر به متداول‌ترین مواد غذایی که برای نوزاد حساسیت و مشکل ایجاد می‌کند پرداخته شده است:
الکل:
مصرف الکل در دوران شیردهی برای مادر ممنوع است. زیرا الکل از طریق شیر به نوزاد منتقل می‌گردد و برای تکامل سیستم عصبی نوزاد خطرناک است.
در صورت مصرف الکل باید از شیر دادن به نوزاد پرهیز کرد تا اثر آن کاملا ازبین برود.
کافئین:
به مادران توصیه میشود بیش از دو فنجان قهوه یا چای در روز مصرف نکنند.
بر خلاف بزرگسالان، نوزادان نمی‌توانند کافئین را به طور صحیح دفع کنند. بنابراین کافئین انباشته شده در بدن آنها باعث بیخوابی، بی‌قراری و خستگی در نوزاد میشود، همچنین میزان بالای کافئین، آهن در شیر مادر و به دنبال آن میزان هموگلوبین در نوزاد را کاهش می‌دهد.
مرکبات:
مصرف مرکبات به دلیل اینکه منبع ویتامینC هستند بسیار مفید است اما این دسته از میوه‌ها ترکیبات اسیدی دارند که معده نوزاد را اذیت می‌کند. بنابراین بهتر است مواد غنی از ویتامین C مانند آناناس، توت فرنگی، پاپایا، انبه و سبزیجات را جایگزین مرکبات کرد.
ماهی:
غذاهای دریایی و فراورده های آن مانند تن ماهی حاوی جیوه و سایر آلاینده‌ها هستند.
جیوه از طریق شیر مادر به نوزاد منتقل میشود و مشکلات عصبی را برای کودک ایجاد می‌کند.
برخی غذاها مانند سیر، پیاز، ادویه‌های تند و بو دار، کلم و خیار روی طعم و بوی شیر تأثیر می‌گذارند و تمایل کودک به شیر خوردن را کم می‌کنند. همچنین معده و روده کودک دچار مشکلاتی مانند دفع مکرر گاز میشود.
ذرت:
آلرژی به ذرت در میان نوزادان زیاد است.
نوزادانی که به ذرت حساسیت دارند، دچار ناراحتی و خارش در ناحیه پوست می‌شوند.
گندم:
گندم حاوی پروتئین گلوتن است. عدم تحمل این پروتئین در نوزاد منجر به بی‌قراری، مدفوع خونی و حساس شدن معده میشود.
